Federiko Qarsia Lorka (İspaniya) - ТAMARİT DİVANI
Tamarit – İspaniyada tez-tez rast gəlinən mavritan toponimidir. Qranadanın ucqarında, Lorkanın ata mülkünün qonşuluğunda yerləşən Tamarit bağı (Uerta del Tamarit) şairin dayısı Qarsia
Rodrigesə məxsus idi
Sevgi və tənhalıq mövzusunda yazdığı “Тamarit Divanı” (“Dıvan del Tamarıt”) şeirlər toplusunu Lorka “misraları əl-Həmranın divarlarına həkk olunmuş” ərəb-əndəlüs şairlərinin xatirəsinə ithaf edib.
Orta əsrlərin islam ədəbiyyatında poetik antologiyanın ənənəvi adı olan Divan bu kitabda sırf şərti xarakter daşıyır, çünki Lorka qəzəl və qəsidə janrı üçün mütləq sayılan klassik norma və qaydalara tam sərbəst yanaşır.
12 qəzəldən və 9 qəsidədən ibarət kitab 1934-cü ildə Qranada universitetinin nəşriyyatında, görkəmli ərəbşünas alim Emilio Qomesin ön sözüylə çap olunmalıydı. Lakin iş xeyli yubandığından həmin nəşr alınmadı, Lorka kitabı yalnız 1935-ci ildə tamamlaya bildi və “Tamarit Divanı” ilk dəfə şairin faciəli ölümündən dörd il sonra, 1940-cı ildə Nyu-Yorkda “Revista İspanika Moderna” dərgisində işıq üzü gördü.
I. SUDA YARALANMIŞ ÇOCUĞA QƏSİDƏ
Kaş quyu dibinə enə biləydim,
kaş Qranadanın
hündür divarına çıxa biləydim,
qaranlıq suların şiş uclarıyla
deşilmiş ürəyə baxa biləydim.
İnləyirdi, zarıyırdı
canıyla əlləşən yaralı uşaq –
bir çələng də vardı başında onun
qandan, qırovdan.
Qaldırırdı qılıncını
küləkdə quyular, çeşmələr, ovlar.
Ah, bu qara sevda,
bu iti xəncər!
Yox, soruşma məndən bu necə oldu –
bu nə qara gecə,
nə ağ ölümdü?!
Dan yeri sökülən bu çöl nə çöldü –
bu səhra nə səhra,
bu qum nə qumdu?!
Boğazında qalan
yatmış şəhərlə
tək-tənha uzanıb zarıyır tifil;
yuxuda gördüyü fəvvarələrlə
acgöz yosunlardan qorunur tifil.
Sanki bir-birinə sarılıb qalan
bir cüt yaşıl yağışdı
can verən uşaqla
can alan əcəl –
uşaq yerə uzanıb,
əcəl də əyilib onun üstünə.
Quyunun dibinə
enə bilsəydim,
hasarın başına çıxa bilsəydim,
yosunla doldurub ürəyimi mən
qaranlıq suların yaraladığı
tifilin qəlbinə baxa bilsəydim.
II. AĞI HAQQINDA QƏSİDƏ
Xeyri yoxdu
pəncərəni bağlamağın –
boz divarın arxasından
eşidilən yalnız ağı.
Başqa heç nə eşidilməz –
nə cənnətdə mələklərin gülüşməsi,
nə həyətdə köpəklərin hürüşməsi;
tək bir ovcuma yerləşər
bəlkə, min-min kaman səsi.
Amma ağı –
qosqoca bir mələkdir,
harda gəldi sülənən
qartımış bir köpəkdir;
ən birinci kamanıdır dünyanın,
göz yaşında boğulan bir küləkdir.
Və ətrafda
heç nə yoxdur –
başqa heç nə, yalnız ağı.
III. BUDAQLARA QƏSİDƏ
Tamaritin göz oxşayan bağları
və bir sürü köpəyi var, iti var –
güdürlər ki, bu yaşıl budaqları
pis havalar nə vaxt qırar, sındırar.
Tamaritin alma budaqlarından
salxım-salxım göz yaşları asılıb;
yer-göy yanır bülbülün ahlarından,
qırqovul da külü yığıb basdırır.
Budaqlardı təkcə bizə oxşayan –
nə dərd cəkər, nə ağlayıb saç yolar;
elə rahat yatırlar ki, yağışda
bəs deyərsən hərəsi bir bağçadır.
Bir cüt vadi suya batıb dizəcən
gözləyirdi payız quraqlığını;
ağır-ağır sürünürdü toranlıq,
sürüyürdü arxasınca budağı.
Tamaritdə
uşaqlar var bir topa,
kəsdiriblər ağacların altını –
gözləyirlər ümidlə ki, yel qopar,
qırıb-çatar sütül budaqlarımı.
IV. ÇILPAQ UZANMIŞ QADINA QƏSİDƏ
Bu ağ, bu çılpaq bədən
at nalları dəyməyən,
bircə ot da bitməyən hamar torpaqdı, torpaq.
Bu ağ, bu çılpaq bədən
gümüşlə sərhədlənən,
zamanın qapandığı yer üzündən bir soraq.
Ah, bu bədənə baxmaq
sütül gövdədən yana
göz yaşları axıdan leysanı anlamaqdır;
Bir ulduz işığına
həsrət qalan dənizin
qırışıq üzündəki xiffətə ağlamaqdır.
Yataq otaqlarında
nəğmə kimi qəfildən kükrəyən qanın səsi
və qılıncın şimşəktək parlayan sərt tiyəsi
parçalayar bir anda sükutun yaxasını;
Sənsə bilməzsən onda,
anlamazsan heç zaman –
qurbağa ürəyinin harda saxlandığını,
harda gizləndiyini bənövşə yuxusunun.
Ayaqların –
dartılıb gərilən köklər kimi,
dodaqların sərhədsiz dan yerinə bənzəyir.
Yatağında –
o islaq, o yaş güllərin altda
çığırışan ölülər növbəsini gözləyir.
V. AÇIQ HAVADAKI YUXUYA QƏSİDƏ
Jasmin çiçəyi.
Bir də öldürülmüş bir buğa.
Səhər. Uzun daş səki. Salon. Arfa. Xəritə.
Bir buğa zənn eləyir o jasmini qızcığaz,
buğanı da – toranda qan ağlayan böyürtü.
Göy üzü bənzəsəydi balaca bir oğlana,
qapqara görünərdi jasminlər həmin gecə
və buğa da tapardı çoxdan arzuladığı
o mavi arenanı bir sütun dibindəcə.
Amma neyləyəsən ki, göy üzü bir nəhəng fil,
o jasmin də eləcə qanı çəkilmiş sudur.
Qızcığazsa gecənin yuxusunda elə bil
daş səkiyə atılmış bir çiçək dəstəsidir.
Jasmin çiçəyi.
Bir də öldürülmüş bir buğa.
Fil qarmağı və yatmış adamlar var arada.
Jasminin ürəyində fillər, bir də buludlar
və qızın skeleti öldürülmüş buğada.
VI. HEÇ VAXT OLMAYACAQ ƏL HAQQINDA QƏSİDƏ
Kaş bir əlim olsun, yaralı bir əl –
başqa istəyim yox, umacağım yox.
Kaş bir əlim olsun, yaralı bir əl –
nə yataq gərəkdir mənə, nə yuxu.
Qonaydı sinəmə göyərçin kimi,
ya da lap sapsarı zanbaq olaydı;
can verdiyim gecə gözətçim kimi
Ayı otağıma buraxmayaydı.
Mənim istədiyim yalnız o əldir –
yanımı kəsdirib dursun hər zaman.
Mənim istədiyim yalnız o əldir –
tutsun ölümümün bir qanadından.
O əldən savayı
qalan hər nə varsa keçib gedəndi.
O əldən savayı
qalan hər şey yalan, hər şey hədərdi.
Hər şey solub gedir günün birində –
adsız işıq olsun, ya parlaq ulduz.
Xəzan yarpaqları uçub gedəndə
ardınca ağlayan küləkdi yalnız.
VII. QIZILGÜLƏ QƏSİDƏ
Yerdən üzülüncə
qızılgül vaz keçdi sübh şəfəqindən;
günəşdən, işıqdan heç nə ummadı –
özgə bir şey aradı.
Nə bürkü istədi,
nə də həsrətini çəkdi kölgənin;
nə yuxunu seçdi, nə də gerçəyi –
özgə bir şey aradı.
Ay işığındaca
donmuşdu, qalmışdı eləcə səssiz.
Yox, gül aramadı göydə qızılgül –
özgə bir şey aradı.
VIII. ALTUN QIZA QƏSİDƏ
Göy sular axşamüstü
qızararkən büsbütün
çayda bir qız çimirdi,
bədəni buz kimiydi.
Budaqlar və yosunlar
ağ qıza dağ çəkirdi;
Bülbül də qorxusundan
gizlicə ah çəkirdi.
Yetişdi Aylı gecə,
gümüşə döndü ürək;
yalın dağlar boyunca
əsdi qaranlıq külək.
Qızsa suyun içində
eləcə ağarırdı –
odundan, atəşindən
çayı alov sarırdı.
İşıqlanan üfüqdən
keçdi getdi inəklər.
Altun qız ağ kəfəndə,
başında buz çələnglər.
Od içində çimən qız
gözündən yaş tökürdü;
qanadları alışmış
bülbül də hönkürürdü.
Ağappaq vağ quşuna
dönmüşdü altun bədən,
qızıl suyun üzündə
qızarırdı get-gedə.
IX. QƏRİBƏ QUMRULAR HAQQINDA QƏSİDƏ
Bir cüt kədərli qumruydu –
dəfnə budağında oturmuşdular.
Biri Günəş, biri Aydı –
mənə qəmli-qəmli yas tutmuşdular.
Aydan soruşdum: “Ay bacı,
de görüm, məzarım mənim hardadı?”
“Köksümdədir”, – söylədi Ay,
Günəş də tez açdı qanadlarını.
Qurşağacan batıb yerə
beləcə gedərkən gördüm uzaqda –
İki qar qartalı uçdu göylərə,
bir də bir çılpaq qız gəzir qıraqda.
Qartalların biri o birisiydi,
çılpaq qızsa heç biri.
Üz tutdum qoşa qartala:
“Bacılar, məzarım mənim hardadı?”
“Köksümdədir”, – biri dedi;
o biri tez yığdı qanadlarını.
Və mən qartal kölgəsində
iki qumru gördüm – oturmuşdular.
Və mən dəfnə budağında
iki qumru gördüm – yas tutmuşdular.
Biri Günəş, biri Aydı –
biri o biriydi, heç biri yoxdu.
Yox idilər ayrı-ayrı –
hər ikisi birdi, heç biri yoxdu.
Fərqi yox,
gerçəkdi, yoxsa yuxuydu,
ölüydü, diriydi – heç biri yoxdu.
Çevirəni Mahir N. Qarayev
(ispancadan sətri tərcümə əsasında)
