ZEYNƏB BAĞIROVA - KÖLGƏLƏRİN HÖKMÜ, GÜNƏŞİN VƏD ETDİYİ SABAH

 Müharibə və qadın haqlarının tapdalanması... Bu iki söz bütün bəşəriyyətə tanış olan 

sözlərdir. İnsan həyatında dərin və kədərli izlər buraxan müharibə və qadınların söz 

haqqı olmamasına tarixin hər bir dövründə rast gəlmişik. Elə bu iki mövzunu ustalıqla 

işləyən Xalid Hüseyni də “Min Möhtəşəm Günəş” romanında bundan bəhs edir.

Əsərdə iki qadın Məryəm və Leyla – iki əfqan qadını əks etdirilir. Məryəm evlilikdən 

kənar bir münasibətdən dünyaya gəlmiş günahsız bir qızdır. Anası ilə birlikdə

kənddən uzaq bir təpənin üstündəki balaca daxmada yaşayırdılar. Məryəmə anası 

həmişə “harami” deyir. Bu söz isə nikahdan kənar doğulmuş uşaqlara deyilən əfqan 

dilindəki bir sözdür. Sözlərin nə qədər güclü olduğunu hamımız bilirik, bu söz 

Məryəmi yaralayan bir silah olur. Heratın ən varlı adamlarından olan atası Cəlil bəzi 

günlər Məryəmi görməyə gəlib, onunla vaxt keçirərdi. Məryəm sadəcə sevgi görmək 

istəyən balaca bir qız uşağı idi.

Əsərin digər hissələrində isə Məryəm anasının yanından qaçıb, atası ilə yaşamaq 

üçün Herata gəlir. Ancaq heç nə Məryəmin düşündüyü kimi olmur, atası onu evinə

qoymur. Məryəm bir gecə küçədə qalır, daha sonra isə onu anasının yanına 

aparırlar. Məryəm atasının əsl üzünü görüb, anasının yanına gedəndə isə anası 

intihar etmiş olur. Daha sonra Məryəm atasıyla yaşamağa başlayır. Ancaq burda bir 

məqam var ki, əsərdə əsas hadisələrin yaşanmağı üçün zəmin hazırlayır. Cəlilin

həyat yoldaşları Məryəmi evdə istəmirlər və ona elçi tapırlar. Son nəticə Məryəm 

Rəşidlə evlənir və başqa bir şəhərə köçürlər. Rəşid əvvəlcə özünü yaxşı biri kimi 

göstərsə də,sonradan Məryəmi döyür, təhqir edir.

Bura qədər biz artıq bir neçə qadın haqlarının tapdalanması hallarını görürük. 

Məryəmin anasına edilənlər, Məryəmin azyaşlı olmasına baxmayaraq evləndirilməsi 

və şiddətə məruz qalmasına şahid oluruq.

Bu zaman başqa bir ailənin Leyla adlı bir qızı olur. Leylanın atası müəllimdi, ali 

təhsilli biridir, anası isə azad biridir. Əfqan qadınları kimi niqab geyinmir, istədiyini 

edir, buna isə ətrafdakıların münasibəti yaxşı olmur. Leylanın Tariq adlı bir dostu var 

və yaş artdıqca bu dostluq sevgiyə çevrilir. Daha sonra müharibənin kölgəsi görünür 

və Leylanın qardaşları müharibədə şəhid olurlar. Ailə içində problemlər artır, Leylanın 

atasının diplomu ləğv olunur. Vəziyyət daha da pisləşdikcə Tariq ailəsi ilə birgə köçür. 

Leyla və Tariq ayrılır, Leylanın anası da artıq burda qalmağın təhlükəli olduğunu 

anlayıb getmək üçün hazırlaşırlar. Köçdükləri gün evlərinə raket düşür və Leyla 

həyətdə olduğu üçün həyatda qala bilir. Onu Rəşid xilas edir, ancaq mənafeyinə görə

bu etdiyinə yaxşılıq demək olmaz, çünki Rəşid Leyla ilə evlənmək istəyir. Əvvəlcə

Tariqin öldüyü barədə yalan deyir, özünü fərqli bir insan kimi göstərir və Məryəmlə 

evli olduğu halda, Leyla ilə də evlənir, iki övladları olur. Ancaq Leylanın ilk övladı, 

yəni qızı Tariqin övladıdır. Rəşid isə Məryəmə etdiklərini Leylaya da edir. Beləliklə, bir 

kişinin etdiyi alçaqlığın üzündən iki qadının həyatı məhv olur. Sonrakı gedişlərdə isə

Taliban rejimi qalib gəlir, müharibə bitir, ancaq qadınların hüquqsuzluğu başlayır. 

Rəşidin dükanı batır, aclıq başlayır, Əzizə – Leyla və Tariqin qızı uşaq evinə verilir. 

Tariq qayıdır, hər şey bilinir. Rəşid Leylanı öldürmək istəyəndə Məryəm onu öldürür. 

Beləcə, o illərin əzabını, qəzəbini, haqsızlığını da bitirir. Məryəm Leylanı və uşaqları 

Tariqlə Pakistana göndərir, özü isə qanunlara görə edam olunur. Leyla daha sonra 

Məryəmin doğub böyüdüyü yerə gəlir, burda Məryəmin keçmişini görür. 

Əfqanıstandan Talibanlar qovulur, ölkə inkişaf edir, hər şey düzəlir. Leyla da 

arzusunu reallaşdırıb, təhsil alır və müəllim olur.

Əsərin məzmunundan da bizə aydın olur ki, yazıçı haqsızlığı və müharibənin 

fəlakətlərini məharətlə oxucuya çatdırır. Burda bir neçə məqamlar var ki, oxucuların 

diqqətini çəkir.

Birinci olaraq, qadınların hüquqsuzluğu əsas məsələlərdən biridir. Qadınlar döyülür, 

alçaldılır, azadlıqlarına zəncir vurulur. Və bunu edərkən də din adı altında edilib, dini 

də sui-istifadə edirlər. Qadın yoldaşı olmadan çölə belə çıxa bilmir, yoxsa cəza alır. 

Xəstəxanalarla bağlı bir epizod var əsərdə: Kabil şəhərində qadınlar üçün yalnız bir 

xəstəxana var və bu xəstəxana gigiyenik tələbləri belə ödəyə bilmir. Burada bir qadın 

həkim qalır və xidmət edir, ancaq o da çətinliklə vəzifəsini yerinə yetirə bilir. Onun 

üçün də təzyiq var. Qadınlar çadrasız heç yerə gedə bilməz, – deyə bir qanun da var 

təbii ki. Leyla və Məryəm qaçmaq istəyərkən hətta bir adamdan kömək istəyirlər, 

çünki iki qadın təkbaşına “qanun” olduğuna görə səyahət edə bilməzlər. Nəticə

olaraq isə o yad kişi qadınları aldadıb, əsgərə hər şeyi deyir və Məryəmlə Leyla qaça 

bilmirlər. Bu cəhdlərinə görə isə cəzalandırılırlar. Əzizə uşaq evində olanda Leylanın 

onu görmək üçün getməsi və əsgərlər tərəfindən küçədə döyülməsi məsələsi də var. 

Romanda belə bir hissə var. Məryəmin anası Məryəmə deyir ki:

“Şimalı göstərən kompas əqrəbi kimi, kişinin şəhadət barmağı həmişə qadını 

göstərir. Yadda saxla, qızım, günahkar həmişə qadın olur.”

Gördüyümüz kimi, qadınların bütün hüquqları əllərindən alınıb, evə məhkum 

olunublar və bu hal günümüzdə də bəzi ölkə və yerlərdə mövcuddur.

Daha sonra təhsil məsələsi diqqəti cəlb edir. Məryəmin uşaqlığında Molla Feyzulla 

adlı qoca və xeyirxah birini görürük. Molla Feyzulla həm Məryəmin, həm də anasının 

müəllimi olub. Məryəmə oxumağı və yazmağı o öyrədib, dini təhsilini də Məryəm 

ondan alır. Daha sonra Leylanın atası da müəllimdi və qızının təhsil almağını çox 

istəyir. Hər axşam qızıyla riyaziyyatdan misallar həll etməsi, tapşırıq verməsini buna 

misal verə bilərik.

Əsərdə valideyn-övlad münasibətləri də öz əksini tapıb. Məryəmin anasıyla 

münasibəti, Leylanın ata və anası, Məryəmin atası, Tariq və Əzizə, Məryəmin Əzizə

ilə bağı, Leylanın uşaqları üçün hər şeyə dözməsi və s. Məryəmin anası qızını 

problemlərdən qorumaq istəməsi, onu sevməsi, Leylanın Əzizəni uşaqlar evində

görmək cəhdləri, Cəlilin hələ Məryəm evlənəndə kədərlənməsi və daha sonra 

Məryəmi görmək üçün gəlməsi, ölümündən sonra Leylanın məktubu tapması və s.

Qadınların bir-birinə dəstək olması,Məryəmin Leyla və uşaqları üçün etdikləri və

sonda da fədakarlığı da yaxşı insanların və sevgini göstərir.

Daha bir maraqlı fakt isə əsərin adı ilə bağlıdır. Romanın adı XVII əsrdə yaşamış və

fars kimi qələmə verilən məşhur Azərbaycan şairi olan Saib Təbrizinin poemasından 

götürülüb. Həmin beyt isə budur:

“Evlərinin damlarından neçə-neçə ay parlar,

Evlərinin içindəsə şəfəq saçır min günəş.”

Bu əslində bizim ədəbiyyatımızın nə qədər zəngin olduğu və digər ədəbiyyatlarla 

olan inteqrasiyasını göstərir. Romanda başqa şairlərin də əsərlərinə yer verilir. 

Məsələn, Hafiz Şirazinin qəzəlindən bir parça:

“Xanaan torpağına gələr yenə, qəm yemə,

Daxmamız gülüstana dönər yenə, qəm yemə.

Daşqınlar həmlə etsə yerdəki canlılara,

Müdrik Nuh bələdçisə, nicat verər, qəm yemə...”

Yazıçı əsərdəki digər insanların da talelərindən danışır və bu bizim nəticə

çıxarmağımıza kömək edir. Romanın sonluğu xoş sonla bitir və haqq yerini tapır. 

“Möhtəşəm Günəş” dünyada bir nömrəli bestseller olur və hazırda da çox sevilən bir 

kitabdır. Müharibə və qadınların hüquqsuzluğunu kitabdan oxuyarkən belə bizi 

təəssüfləndirən bir mövzudur. Amma unutmayaq ki, real həyatda da bu problem 

davam edir.