Qurban Səid kimdir?!

1. Qurban Səid adında bir real şəxs var mı?
2. Qurban Səid adını istifadə edən neft milyonçusu İsmayil bəy Aslanın oğludur?
3. Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin özüdür?

Qurban Səid adında bir real şəxs var mı?

Bu fikirdə olanlara görə bu insan 1920-ci ildə Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyini itirməsindən sonra Almaniyaya köçmüş və orada alman dilində bu kitabı yazan birisidir. Amma tarix bu fikri təsdiqləyə bilmədi bugünə qədər…

Qurban Səid adını istifadə edən neft milyonçusu İsmayıl bəy Aslanın oğludur?

Azərbaycan dövlətinin arxivində İsmayıl bəy Aslan adına rast gəlinməyib. O, deyildiyi kimi Nussembaum adında biri 1905-ci ildə deyil, 1907-ci ildə anadan olan şəxsin adı da Leo deyil, Yakov olmuşdur. Başqa bu soyadda biri olmamışdır.
Leo Nussembaum 1926-cı ildə islam dininə sığınmışdı. O öz adının atasını gizlədərək, Aslan İbrahim oğlu kimi tanıtmışdı. Bu müsəlman adı isə atası Abraham Lyoviçin hərfi-hərfinə tərcüməsi idi.

Özünü Əsəd bəyin dostu kimi tanıdan Cəmil bəyin xatirələrində:

“Bir yazıda Əsəd bəyin 1905-ci ildə Bakıda anadan olduğunu, başqa bir yazıda isə, onun Zürixdən gələrkən səyahət zamanı dünyaya göz açdığını yazır. ”(Nəticə olaraq, məlumatların həqiqəti əks-etdirdiyini demək çox çətindir.)
Əsəd bəy ilk avtobioqrafik əsəri olan (1929) “Şərqdə Qan  və Neft”  romanında anasının xristianlığı qəbul etmiş  bir yəhudi olaraq tanıtmışdır. Hilal Munşi isə bunu uydurma bir pomflet olaraq dəyərləndirmişdi. Bəzi mətbuat orqanları öz reaksiyalarını göstərmişdilər (Müntexer noyeste naxrixten, Berliner tribunel, Oerliner borzen-kuriyer, Hamburger naxrixten, Di Kroytstseytung, Der Vesten, Oznabrüker Tseytung, Odlu Yurt, Yaş Türkestan, Milli Yol).

Hilan Munşinin tədqiqatları ilə bu fikirləri səsləndirdi:

“Hilal Munşi yazır ki, özünü ‘neft milyonçusunun oğlu’ kimi tanıdan ‘Əsəd bəy’ saxta bir addır. Əslində Kiyevdə anadan olmuş Leo Nussembaumdan başqa biri deyil. 1921-vi ildə Abraham Nussembaum H. Munşiyə oğlu Leonun Azərbaycanda təhsil və kömək görməsi üçün müraciət etdiyini bildirir. Eyni vaxtda özünün Kiyevdə yəhudi qətliamı vaxtı Bakıya getdiyini və Azərbaycanı vətən olaraq gördüyünü hekayə edir.”

9 il sonra:

“1921-ci ildəki yazıları ilə əlaqədar deyilənlərin onda şübhə oyandırdığını yazır. 1930-cu ildə 2-ci dəfə Leo Nussembaumla görüşündən bəlli olur ki, Leo alman qəzetlərindən birində Əsəd bəy imzası ilə özünü və ‘əsərlərini’ tanıdır.”

Yusif Vəzir Çəmənzəminlidir mi?

Bu fikirdən yola çıxanlar Yusif Vəzirin həyatında yaşadığı bir çox olanları, Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyini itirdiyi vaxtlar və sonrasında xaricdə yaşamağını sübut olaraq göstərirlər. Yusif Vəzirin digər əsərləri ilə olan uyğunluqlar:
-Yazıçı romandakı qəhrəmanı Əlinin simasında öz üz çizgilərini bir rəssam kimi göstərmiş, öz kemişindən fərqli məlumatlar istifadə etmişdir. Yazıçının (Y.V.Ç.) və qəhrəmanının həyatları arasında inanılmaz oxşarlıqlar var.
-Bütün bunlardan əlavə, alman bir baronessa, “Əli və Nino” kitabının hüquqi olaraq ona varies buraxıldığını iddia edir. Amma 1937-ci ildə Viana “Tal” nəşriyyatı ilə baronessa Elfrida Erenfelts-Bedmershof arasında “Əli və Nino” romanı ilə əlaqədar “Ölən Şərqdən Gələn İşçi” adında müqavilə sənədi tapılır.

Əli adı

Yusif Vəzir daha əvvəllər

İlk hekayə kitabı “Məlikməmməd”in ilk səhifəsində Çəmənzəminli  Əli xan, bundan başqa “İki Hekayə”, “Divanə”, “Qoca” kimi kitablarında “Çəmənzəminli Əliquluxan” imzası ilə yazmışdı.
“Əli və Nino”nun İtaliyada nəşr edilmiş kitabının girişini yazan dostu Cəmil bəy, yazıçının vəsiyyətini nəzərə alaraq ya da öz fikri ilə önsöz səhifəsində dəyişiklik etməmişdi, hər halda “Essad bey. Ali han”
Yazıçı Yusif Vəzir ailəsinə yazdığı son məktubunu “Sizin Əli” imzası ilə yazır.
1909-1913-cü illərdə yazdığı hekayələrdə qəhrəmanları:
“Dərviş problemi”-Əli
“Yeni Fars”-Əli
“Sərhəd Problemi”-Əliqulu
“Gərəksiz Qan”-Əli
“Bugünlərdə Şekspiri Azərbaycan dilinə tərcümə edirlər. Gələn həftə ‘Hamlet’ səhnədə nümayiş etdirəcəyik.” O vaxtlarda Şekspirin əsərlərini Yusif Vəzirin qohumlarından biri tərcümə edirdi. Romanda (həm də “Həyatımın 20 ili” adlı əsərində) Şekspirin kitablarının tərcüməsi hekayə edilir.
Fokusnik jurnalının (baş redaktoru Y.V.Ç.) elan hissəsi:
“14 Fevral Şekspirin ‘Hamlet’ faciəsini səhnədə göstəriləcək. İstəyənlər, Şuşa realni məktəbinin qarşısından bilet ala bilərlər.”
1828-ci ildə Türkmənçay müqaviləsi nəticəsində Muğan Rusiyaya verildi və Yusif Vəzirin “Tarixi, Coğrafi və İqtisadi Azərbaycan” kitabından.
Yazıçı Yusif Vəzir 1923-1925-ci illərdə Paris kitabanasında “Azərbaycan Tarixinə Giriş” kitabı istiqamətində tədqiqatlar aparır. Kitabda aşağıdakı və bənzəri tarixləri anlatan cümlələri oxuduğumuzda Yusif Vəzir yada düşür:
“Rusların qələbəsi nəticəsində ‘Türkmənçay’ müqaviləsi (1828) imzalandı.”

Kaşan Xalçaları

İstər “Əli və Nino” romanında, istərsə də Yusif Vəzirin “Studentlər” və “Qan İçində” romanlarında Kaşan xalçalarından danışılır.
“Evimizin ikinci mərtəbəsində ən gözəl otaq idi. Buhara,İsfəhan və Kaşandan gətirilmiş tünd rəngi xalçalar bütün divarı örtürdü. Xalça üzərindəki naxışlar göllər, meşə və qayalıqlar toxucunun ağlında necə canlanmışdısa, elə də görünürdü. Başa düşməyənə mənasız, bilənlər üçün heyranedici idi o incəliklər.” (romanın müxtəlif hissələrindən bu xalçalar haqqında təsvirlər var.)
Yusif Vəzirin gündəliyi 9 sentyabr 1907:
“İtaliyanın opera qrupu Bakıdadır. Dünən ‘Aida’  operasını izlədik.”
“Əli və Nino” romanı:
“Amma təssüf ki, anbarda təkcə iki val var idi. Onların biri dağlı rəqsi, ikincisi isə ‘Aida’ operasından ariya idi.”

Aleksandr Qriboyedovun məzarı

Yusif Vəzirin 1904-cü ildə Fokusnik jurnalının 2-ci nömrəsində:

“1828-ci ildə Qriboyedov İran şahlığında nazir vəzifəsini icra etməyə başlayır. Amma 1829-cu ildə 30 yanvarda artıq həyata vida etmişdi,Tehran Black Hundred’ləri tərəfindən öldürülmüşdü. Şairin cənazəsi öz arzusuyla Gürcüstanda dik bir qayalıqda, Müqəddəs David Ermiadz monastrında basdırılmışdı.”
Şairin məzarının üstünə onun dul xanımı tərəfindən deyilən bu sözlər həkk olunmuşdu:
“Sənin zəkan və etdiklərin rus millətinin xatirəsində əbədi yaşayacaq. Amma niyə mənim sevgim səndən daha çox yaşadı?”
“Əli və Nino” romanında:
“…(Aleksandr Qriboyedovun) … qəbir daşında xanımı Nino tərəfindən aşağıdakı sözlər yazılmışdı. Sənin zəkan və etdiklərin unudulmazdır. Amma niyə Ninonun sevgisi səndən daha çox yaşadı?”

Gündəlik

Yazıçı yusif Vəzir 1904-1917-ci illərdə gündəlik yazırmış. Öz sözləri ilə desək “Nə görürəmsə, nə qarşıma çıxsa yazıram.”
“Əli və Nino” romanında:
“Baxçada oturub İranın qamış qələmi ilə yazımı yazmağa başladım. Daha məktəb illərindən yazmaqda olduğum xatirələrimin dağınıq qeydlərini düzəldirdim.”
“Sonra baxçanın bir tərəfində oturb keçmişin yadda qalan qeydlərini bir daha tez bir şəkildə sətirlərlə dəftərimə yerləşdirirdim.”

Nəticədə, o qeydlər haqqında danışılan kitaba çevrildi.

Mənbə: fotosintez.wordpress.com