Mətanət Teymurlu - “Ümidsiz məhəbbətin təsviri incəsənətdə tərənnümü”
“Yataqda olsam da fikirlərim sənə doğru gedir, ölməz sevgilim, Bəzən sevinclə, sonra yenə kədərlə, talenin duamızı eşidib-eşitməyəcəyini gözləyirəm. Həyatla üz-üzə gəlmək üçün ya tamamilə səninlə yaşamalıyam, ya da səni heç görməməliyəm... Amma indiki həyatım acınacaqlı bir həyatdır; Sənin sevgin isə məni insanların həm ən xoşbəxti, həm də ən bədbəxtinə çevirdi…”
~Lüdviq van Bethoven ~
Sevgi tarix boyu müxtəlif formalarda və mədəniyyətlərdə təzahür etmişdir. Bu, insan təcrübəsinin ümumbəşəri bir hissəsidir və hər bir dövr, mədəniyyət sevgi anlayışını özünəməxsus şəkildə formalaşdırmışdır. Sevgi, müxtəlif formaları və təzahürləri ilə dərin bağlılıq və əlaqə hissidir. Tarix boyu saysız-hesabsız şairləri, sənətkarları və musiqiçiləri ilham edən qüvvə məhz bu sevgidir. Sevgi, Şekspirin sonnetlərinin arxasında duran güc,Amedeo Modiglianin tablolarındakı ehtirasdır. Qədim dövrdən günümüzə qədər sevgi anlayışının necə dəyişdiyini və inkişaf etdiyi açıqdır. Sevgi haqqında yazılmış, təsvir edilmiş əsərlər tarixin müxtəlif dövrlərində fərqli janrlarda və üslublarda meydana çıxmışdır. Bu əsərlər sevginin müxtəlif aspektlərini əks etdirir. Orta əsr Avropada isə sevginin əsas mövzuları arasında cəngavərlərə, trubadurlara həsr edilmiş mahnılarında və romantik ədəbiyyatda yer alırdı. Bu cür əsərlər sırasına Kral Arthur əfsanələrinin bir parçası olan “Tristan və İzolda”nın hekayəsini daxil etmək olar. Bu faciəvi sevgi hekayəsi musiqidən rəngkarlığa, ədəbiyyatdan teatr və filmlərə qədər incəsənət sahələrində öz yerini tapmışdır. "Tristan və İzolda" hekayəsi, müxtəlif versiyalarda, müxtəlif mədəniyyətlərdə mövcud olmuşdur, lakin əsas süjet xətti demək olar ki, hər birində eynidir. İrlandiya şahzadəsi İzolda, Kornuol kralı Markla evlənmək üçün Kornuola gətirilməli idi. Bunun üçün İzolda, kral Markın qardaşı oğlu, istedadlı musiqiçi, yaxşı ovçu və cəngavər Tristramın himayəsinə həvalə edir. Amma Tristram özü İzoldanı, İzolda isə əvəzində onu sevir. Kornuola getdikləri vaxt Tristram və İzolda ayrılmaq əvəzinə birlikdə ölməyə qərar verir və zəhər içməyi seçirlər. Lakin məlum olub ki, onlardan xəbərsiz zəhəri sevgi iksiri ilə əvəz ediblər. Hər ikisi içdikdən sonra bir-birlərinə dəlicəsinə aşiq olurlar və birlikdə meşəyə qaçırlar. Başqa versiyada isə siyasi bir evliliyə qarşı çıxmayan İzolda, Markın ona aşiq olmasını istədiyi üçün anasına sevgi iksiri hazırlatdırıb. İksir haqqında heç kimin bilməməsini istəyən qız onu yaxın dostu Brangvein-ə verir və o, onu şərab şüşəsinə tökür. İzoldanı götürdükdən sonra İrlandiyadan gəmi ilə İngiltərəyə qayıdarkən mahnılar oxuyan Tristramın boğazı quruyur. Şərab istəyən Tristan, Brangveinin çantasında şüşəni görüb, bilmədən içkiri içir və hətta İzoldaya da təklif edir. Sevgi içkisinin təsiri altında olan Tristan və İzolda, bütün maneələrə və əxlaq qaydalarına baxmayaraq, bir-birilərini sevməyə davam edirlər. Bu qadağan olunmuş sevgi onların həyatını daima təhlükəli və ağrılı edir. Onların sevgi macəraları, müxtəlif sınaqlardan keçərək, həm Kral Markın həm də cəmiyyətin qarşısında mübarizə aparmaları ilə davam edir. Vəziyyətlərini xarici aləmə açıqlamayan sevgililər İngiltərəyə gəldikdən sonra gizli görüşməyə başlayanda söz-söhbətlər Kral Markın qulağına da çatır. Kral bir neçə dəfə gizli görüşən gənclərin arxasınca getsə də, vəziyyəti anlayan aşiqlər hər dəfə onu aldada bilirlər. Gizli görüş zamanı yad gözlərdən qaça bilməyən sevgililərin xəyanətinə nəhayət şahid olan Kral Mark onları ayrı-ayrı ölkələrə sürgün etməklə cəzalandırır. İzolda ömrünün sonuna qədər kədər içində yaşasa da, Tristan ağlını itirir, lakin bir müddət sonra özünə gələndən sonra Kral Arturun ordusuna daxil olur. Müharibə zamanı yenidən zəhərli oxla yaralanan İzoldaya çatmamış ölür. İzolda ya ölür, Tristanın ölümündən ürəyi sıxılır, ya da intihar edir.
“Tanrı istəmir ki, səni bir dəfə də olsun görmək üçün yaşayasan, əzizim. Tanrı bu dənizdə boğulmağımı istəyir. Ah, Tristan, əgər mən səninlə danışa bilsəydim gələcəkdəki ölümümə əhəmiyyət verməzdim. Amma indi sənin yanına gələ bilmərəm, sevgilim; Çünki, tanrı belə istəyir və mənim kədərimin mahiyyəti də budur”.
~İzolda~
Tristan və İzoldanın da İrlandiya mənşəli bir hekayə olduğu düşünülür. Lakin bəzi müəlliflər eposun İran yazıçısı Əsəd Qorqaninin Vis və Ramin məhəbbət hekayəsi ilə oxşarlığına əsaslanaraq XI əsrdə səlibçilər tərəfindən Avropaya aparıldığını iddia edirlər. Tristan və İsoldenin bu faciəli məhəbbəti əsrlər boyu çoxsaylı ədəbi və teatr adaptasiyalarının mövzusu olmuş, onun mədəniyyət və ədəbiyyatda qalıcılığını nümayiş etdirmişlər. Musiqidə Riçard Vaqnerin "Tristan und Isolde" operası janrının şah əsərlərindən biri hesab olunur. Onun ehtiraslı musiqisi və tragikomik hekayəsi var. Hətta kinoteatrda Tristan und Izolda hekayəsi bir neçə dəfə uyğunlaşdırılmışdır. Bu hekayənin müxtəlif yanaşmaları və kinematoqrafiya üslubları vardır. Tristan und Izolda hekayəsi əsrlər boyu çoxsaylı rəssamları ilham etmişdir. Rəsm əsərlərində Con Uilyam Uoterhoz və Herbert Ceyms Draper kimi rəssamlar öz əsərlərində iki sevgili arasındakı sevginin gözəlliyini və şiddətini canlandırıblar. Con Uilyam Uoterhozun "Tristan və İzolda İçməli İksir" əsəri rəssamın orta əsr romantikasını və mifoloji mövzularını necə ustalıqla idarə etdiyinə bir nümunədir. Bu əsər Uoterhausun yaradıcılığında mühüm yer tutur və “Tristan və İzolda” hekayəsinin bədii şərhləri arasında xüsusi yer tutur. Uilyamın bu əsəri sevgi və tale mövzularından bəhs edir. İksiri içmək həm Tristan, həm də İzolda üçün qaçınılmaz sevgi və faciənin başlanğıcıdır. Rəssam bu anı təsvir edərkən personajların emosional vəziyyətlərini, hekayənin dramatik quruluşunu məharətlə əks etdirir.
Rogelio de Egusquiza - Tristan və Iseo (Həyat), 1912
Rogelio de Egusquiza Tristan və İzolda (Ölüm), 1910
"Tristan və İzolda" Herbert Ceyms Draper
"Tristan və İzolda" Ferdinand Leeke 1865
Tristan və Izoldanın məhəbbəti bizə göstərie ki, həqiqi məhəbbət, hətta faciəli nəticələrə gətirib çıxarsa belə, istənilən maneənin və çətinliyin öhdəsindən gələ bilər. Onun hekayəsi qadağan olunmuş sevginin möhkəmliyi və gözəlliyinin zamansız nümunəsi kimi davam edir.
