Könül Nuriyeva - Nə yazmışamsa, yazmışam artıq (Saramaqonun "İsanın incili" əsəri haqqında) 1-ci hissə
İosiflə Məryəmin oğlu bütün insan oğulları kimi – anasının qanına bələnmiş, hər yanı selikli və öz əzabını dinməz çəkən məxluq kimi doğuldu. J.Saramaqonun bir bu cümləsi kifayət edərdi ki, kitabın heç bir dini kitabdan doğmadığını oxucuya bildirsin.
İosif günahsız olaraq doğulmuş oğlunun halına acıyaraq düşünürdü: ”Uşaqlar həmişə onları əkmiş atalarının və bətnində yetirərək, həyata gətirən analarının ucbatından ölürlər, zira doğulmasaydılar, ölməzdilər”. Və bu fikri bu gün ailələrdə, cəmiyyətdə məhz valideynləri tərəfindən psixoloji və mənəvi olaraq, hər gün yavaş – yavaş öldürülən uşaqlara aid etmək olar, dini kitablara zidd olsa belə, deməliyik. Hirsi, hikkəsi, evdə
böyük mənəm kibri, qısqanclığı, qaydaları pozmaq olmazları, ənənələrdə boğulması, kiflənmiş məhəllə, oba, qonşu qınaqları valideynlərin “ nə deyər” ləri ilə birləşəndə, qatil valideynlər min il əvvəl də, bu gün də aktualdı.
Saramaqonun qəhrəmanı ölümü necə ifadə etmək lazım gələndə tərəddüd etmir və deyir ki, ağlasığmaz ifadəmə görə üzr istəyirəm, təxminən, zamanla məhdudlaşdırılmış bir ölüm veriləcək və bu ölməzlik artıq bizimlə olmayan insanları nə qədər xatırlayırıq, nə qədər seviriksə, bir o qədər də davam edəcək.
“ İsanın incili” əsərində dəfələrlə və hər dəfəsində daha mənalı şəkildə Tanrı haqqında düşüncələr oxucunu buz kimi suya salıb, çıxardır. Düşüncələrində yenilik, uşaqlıqdan Allah haqqında beyninə qoyulmuş manqurd fikri dəyişmək istəyi , dərk et və sev kimi özünü araşdırma ideyaları aşılayır. Məsələn; “əgər Tanrı, həqiqətən bütün məxluqların, həm heyvan, həm insanların atasıdırsa, bu qırğına necə sevinə bilər?” Burda məbəd təsvir edilir, paklaşma mərasimində göyərçinlərin, günahsız heyvanların qanı axıdılır.
Qan və paklık bir qütbün ən uzaq tərəfləri deyilmi?
Məryəmin təmizlənməsi , göyərçinin başının üzülməsi ilə icra edilir. Əsl təmizlənmədən söhbət gedə bilməz. ”İnsanların, xüsüsən də qadınların buna ümid bağlamaları tamam mənasız şeydir, söhbət yalnız ondan gedir ki, qadın doğuşdan bəri bəlli müddətini başa vurub, artıq hər şey əvvəlki kimidir, yer üzündə iki göyərçin azaldı, bir oğlan atdı .” Elə isə əsrlərdi, dindar heyətin adı insanları aldatma səbəbi nədir, insanlar niyə belə səylə aldanmaq istəyirlər?
Ruhun nicatı, şüurun sağalması göyərçinin ölümü ilə olurmu, bununla özünü aldatmaq gülünc deyilmi?
Əsərdə sevgi motivləri azdır, elə bu azlığı Saramaqo belə ifadə edib: “Sevgi kəlməsini ifadə etməyə söz tapılmır, məsələ ondadır ki, söz nə qədər desən var, amma sevginin özü yoxdur.”
İosif Tanrı ilə eyni əzabı çəkir, dülgərin evi, həyəti uşaqla doludur, amma adama elə gəlir ki, bu həyət də, bu ev də bomboşdur. Tanrı heç vaxt yatmır ifadəsi əgər dillərdə gəzirsə, bizi maraq götürür, niyə yatmır sualını ona verməyə müəllif özündə güc tapır. Əgər yatmırsa, Vifliyemdə iyirmi beş uşaq canı qılıncdan keçriləndə, o oyaq qalıb nə edirdi ,bu sualı biz oxucu olaraq düşünürük.
Qadın olaraq bizə ən çox toxunan romanda qadına olan münasibətdir, əslində İosifin Məryəmə olan davranışıdır.
Uşağını dərsdən götürən Məryəm onun təhsildəki uğurları ilə maraqlanmaq ixtiyarına sahib deyildi.Məktəbin müdiri demişdi ki, qanunu qadınların əlinə verməkdənsə, oda atmaq yaxşıdır, bizim məqsədimiz qadına yerini göstərmək, dəyərsizliyini yaddan çıxarmasına imkan verməməkdir.
İosif isə Vifliyemdə körpələrin qətlinin qarşısını ala biləcəyi gündən, arvadı Məryəmin yanına belə tez -tez və həvəslə girirdi, sonrakı nəticələr barədə düşünmürdü, ona mənəvi ağrı verən vicdan əzabından canını qurtarmaq üçün, arvadını alətə çevirmişdi.
Qadına soruşmaq icazəsi verilmirdi, qulaq asa bilərdilər. Burda qadınlar dinməzcə ağlayırdılar, göz yaşlarını udmağı öyrənmişdilər.Saramaqo yazırdı ki, “ Onlar elə güldükləri qədər ağlayırlar, amma bu heç də düz deyil, çünki gülüş cingiltili, göz yaşları laldır .”
Qadınlar özlərinə qarşı biganə idilər, özləri üçün heç idilər, heçlikdə isə nə yaxın, nə uzaq, göz ilişdirəsi heçnə olmur, axı olmayan şeyə necə zilləyəsən gözünü. Düşünürük ki, bu günkü hadisələrə nəzər salsaq, uzun müddət qadının özünün özünə münasibətini tam mənası ilə dəyişməyib.
“Məryəmin hərəsi bir yana baxan ayaqlarının arasında, Solomeya - əbəçi qadın, dizi üstdə yerə çökdü, çünki qadın həm toxumu qəbul etmək üçün, həm də bətninin meyvəsini vermək üçün ayaqlarını geniş açmışdı”, cümləsi yazının dili ilə qadını yaratmaq güçünü, dövrün dili ilə isə nəsil artırma vasitəsi kimi verilmişdir.
Yazıçı roman boyu Tanrı ilə izahetmək mübadiləsindən əl çəkməyib.Qadının durumunu dəqiq verib. Özünüdərk etmədə Hesseni xatırladıb. Zalım çarı, həyatını seçmək üçün yola çıxan gənci, gizli vicdan əzabının qovurduğu atanı və roman boyu susaraq danışan və bizə görə ən dərin xarakterə malik ananı oxucuya öz istədiyi kimi çatdırıb.
“Mələklərin əlindən çox işlər gəlsə də, gücləri sonsuz deyil – bu cəhətdən onlar Tanrıya bənzəyirlər – bizi ölümdən əbədilik qoruya bilməzlər”
“Tanrım elə bir gün gələcəkmi, yanımıza gəlib, öz övladların qarşısında günahlarını etiraf edəsən? “, sorgusunu verən yazıçı Tanrıya inanmaq, inanmamaq, dua ilə bəladan uzaqlaşmanın mümkün ya mümkünsüz olmasını bizim ixtiyarımıza qoyub, özü də get – gəllərdə qalmayıb, qəti fikri var, amma söyləməyib oxucuya. Həm özünüzü aydınladın, həm mənim gizli saxladığımı tapın, demək istəyib. Çoxsaylı suallarımıza cavab üçün bu kitabı oxuduq, amma yazıçının sualları daha artıq idi, və Saramaqo bizi hər sualı ilə daha da şübhələrə saldı. Birini sizə buraxıram, düşünün:
-Niyə Pərvərdigar İsaakı xilas etmək istədi və niyə günahsız körpələrdən ölüm təhlükəsini kənarlaşdırmaq üçün barmağını barmağına belə vurmadı və o körpələr elə Avraamın oğlu kimi günahsız olsalar da, Tanrı dərgahında özlərinə qarşı mərhəmət qazanmadılar?
Bu günümüzlə həmahəng səslənirmi?
19.02.2020
