Edebiyyat.az » Proza » Dino Buttsati - Paxıl musiqiçi

Dino Buttsati - Paxıl musiqiçi

Dino Buttsati - Paxıl musiqiçi
Proza
nemət
Müəllif:
22:14, 28 fevral 2020
1 129
0
Dino Buttsati - Paxıl musiqiçi





  Şan-şöhrətinin zirvəsində həyatının çiçəkləndiyi bir dövrü  yaşayan və  son dərəcə  paxıl insan olan bəstəkar Auqusto Qorca bir axşam öz  məhəllələrində  tək-tənha gəzişərkən hansısa böyük evdən gələn fortepiano səslərini eşitdi.   Auqusto  Qorca ayaq saxladı. Bu  müasir, ancaq nə  onun,  nə  də  həmkarlarının bəstələdiklərinə  bənzəməyən fərqli bir  musiqi  idi; buna  oxşar bir  şeyi  o heç vaxt eşitməmişdi. Dərhal heç ayırd da etmək olmurdu ki, bu ciddimi,  yoxsa  yüngülmü musiqidir;  o, özünün bir qədər sadəliyi ilə  bəzi  xalq təranələrini xatırlatsa da, onda acı bir istehza duyulur, sanki zarafatla səslənsə  də, daxilindəki sarsılmaz  inamdan xəbər  verirdi. Ancaq Qorca, hər şeydən öncə,  -  bu  musiqinin dəst-xəttindən heyrətə  gəldi. O, harmoniyanın bütün köhnə  qayda-qanunlarından azad idi,  bəzən sərt  və  inadlı olsa da, eyni zamanda,  ən kamil ifadə  səviyyəsinə  yüksəlirdi. Bundan  əlavə,  ona hər hansı bir ağır zəhmətdən  əsər-əlamət  olmayan füsunkar  yüngüllük və  gənclik təravəti də  xas idi.  Ancaq çox keçmədi  ki, royal susdu və  Qorca  müsuqinin  yenidən  səslənəcəyini gözləyərək, küçədə  əbəs  yerə  var-gəl etməyə  başladı.   -  Kim  bilir,  yenə  hansı  amerikan hoqqasıdır. Onlarda  musiqi  yerinə  ən  qəliz cəhənnəm sayıqlamasını sırıyırdılar,  -  deyə  o  düşündü və  evinə  tərəf  üz tutdu.  Bununla belə,  həmin axşam  da, bütün ertəsi  gün də  o, qəlbində  dərin bir narahatlıq hissi duydu; necə  ki, birisi meşədə  ov edərkən sərt  bir daşa və  ya  ağaca  ilişir və  ehtiras içərisində  olduğundan bunun fikrinə  varmır,  yalnız sonra, gecə  zədənin  yeri  ağrı verəndə  o, heç bir  vəchlə  xatırlaya bilmir ki,  bu harada  və  necə  baş verib. Və  hələ  bir həftədən də  artıq  gözləmək lazım gəlir ki,  yaranın  yeri tamamilə  itib  yox  olsun. Bir  müddət keçmiş, saat altıya  yaxın evinə  dönərkən Qorca  qapını açar-açmaz, qonaq otağındakı radiodan  gələn səsləri eşitdi: o,  dərhal, öz peşəkar duyumu ilə  həmin  səsləri tanıdı; bu  dəfə  tək fortepiano  yox,  bütöv  bir orkestr çalırdı  və  bu onun  həmin axşam eşitdiyi  musiqi parçası  idi, eyni  möhtəşəm və  məğrur vurğular, az  qala təhdidedici bir amiranəliklə, sanki  mənzilə  yetişməkçün dördnala çapan küləkayaqlı  bir kəhər ideyasını təlqin edən  həmin bənzərsiz harmonik ifadələr.   Qorca qapını örtməyə  macal tapmamışdı  ki,  musiqi birdən-birə  kəsildi və  qonaq otağından qeyri-adı  tələsiklə  çıxan  xanımı  Mariyanın  yaxınlaşmaqda  olan ayaq səsləri eşidildi. -  Salam  əzizim, bilmirdim  ki, belə  tezliklə  qayıdacaqsan,  -  deyə  xanımı söylədi.

  Bəs nədən  onun siması  belə  çaşqın idi?  Bəlkə  o,  ərindən nəyisə  gizlədirdi? -  Nə  olub?  -  deyə  Qorca təəccüblə  soruşdu. -  Necə  yəni,  nə  olub?  Nə  olmalıydı ki?-deyə  Mariya özünü dərhal  ələ  aldı. -  Bilmirəm. Sən nəsə  belə, birtəhər  salamlaşdın.... Bəlkə  deyəsən,  indicə  radio ilə  nə verirdilər? -  Eh, elə  bir  o qalmışdı  ki, hər şeyə  qulaq asım! -  Elə  isə,  mən içəri girən kimi sən  niyə  radionu  belə  tələsik  söndürdün? -  Nədir,  məni sorğu-suala tutmusan?  -  deyə, xanımı gülərək ucadan soruşdu-  Düzünü bilmək istəyirsənsə, radionu elə  səni qarşılamağa çıxanda  söndürdüm.  Keçmişəm öz otağıma,  yadımdan  çıxıb,  yanılı qalıb. -  Bir  musiqi verirdilər... çox  maraqlı  musiqi idi,  -deyə  Qorca fikirli-fikirli qonaq  otağına yönəldi.   -  Bəxtəvərin  oğlu,  sənə  musiqi azlıq edir,  nədir?  Səhərdən axşama  qədər  musiqi, musiqi....  heç cür sakitləşə  bilmirsən... Sən bu  radiodan  əl çəkəcəksən,  ya  yox?!  -  deyə  o, ərinin radionu  yenidən  yandırmaq istədiyini görüb ucadan  deyindi.   Qorca çevrilib arvadına  diqqətlə  nəzər saldı:  xanımı həyəcanlı görünürdü, sanki  nədənsə ehtiyat edirdi. O, nümayişkaranə  bir tərzdə  radionun düyməsini  burdu, lövhə  işıqlandı, cihaz həmişəki kimi çıqqıldadı, sonra diktorun səsi eşidildi:  -  ...  mera musiqisindən ibarət proqramı dinlədiniz. ―Tremel‖ firması tərəfindən təqdim olunan  növbəti konsertlə... -  Nədir, sakit oldun?  -  deyə  bir qədər ürəklənmiş Mariya  dilləndi. Həmin axşam  -  şam  yeməyindən sonra dostu  Cakomelli  ilə  birlikdə  gəzintiyə  çıxan Qorca radio  verilişlərinin siyahısı  olan qəzeti alıb günün  proqramına nəzər saldı. ―Saat 1645,  maestro Serco Anfossinin rəhbərliyi  ilə  kamera  musiqisi;  Hindemitin, Kuntsun, Mayssenin, Ribbentsin,  Rossi və  Stravinskinin  əsərləri‖. Yox, dinlədiyi  musiqi  qətiyyən Stravinskininki deyildi.  Bəstəkarların adları  qəzetdə  əlifba sırası ilə  verilmişdi və görünür,  əsərlərin ifa ardıcıllığı konsert zamanı  dəyişdirilmişdi.  Bu nə  Hindemitin, nə  də Mayssenin  musiqisi idi, Qorca onları çox gözəl tanıyırdı.  Deməli  Ribbents?  Yox, onun köhnə  konservatoriya  dostu Maks  Ribbents on  il öncə  elə  də  pis olmayan, ancaq sxolastik,  böyük  polifonik kantata  ilə  gücünü  sınamış, sonra bəstəkarlıqdan tamamilə  əl çəkmişdi.  Yalnız bu  yaxınlarda, bu  qədər sükutdan sonra  o, Teatro  di  Statoda  yeni bir opera düzüb-qoşmaqla  özünü  yenidən göstərmişdi. Elə  bu günlərdə  də  əsər səhnəyə qoyulmalı  idi. Ancaq həmin o birinci  əsərini nəzərə  almaqla  , bu dəfəkinin də  nə olacağını təsəvvür etmək çətin deyildi. Deməli, bu Ribbents də  deyil.  Qalırdı Kunts və Rossı. Ancaq onlar  kim idilər ki?  Qorca onların adlarını belə, eşitməmişdi.

-  Sən orada  nə  axtarırsan?-deyə  Cakomelli  onun qəzeti diqqətlə  nəzərdən keçirdiyini görüb soruşdu. -  Heç. Bu gün radioda  bir  musiqi  eşitmişəm.  Bilmək istəyirdim kiminkidir. Maraqlı musiqi idi. Ancaq  buradan baş çıxarmaq olmur. -  Yəni, necə  musiqi  idi  ki? -  Deməyə  çətinlik çəkirəm,  çox həyasız bir  musiqi idi,  mən deyərdim.... -  Yaxşı görək, başından elə,  -  deyə  dostunun  necə  vasvası  olduğunu  bilən Cakomelli zarafatla söylədi. Özün  məndən də  gözəl bilirsən ki, səni  kölgədə  qoya biləcək bir bəstəkar hələ  anasından olmayıb. -  Yox,  yox,  əksinə,  -  deyə  istehzanı  duyan  Qorca cavab verdi-  Mən  buna  yalnız şad olardım, hətta düşündüm  ki, nəhayət, kimsə  (onun tutqun  fikirləri seyrəldi)... Yeri gəlmişkən,  Ribbentsin  yeni operasının baş  məşqi sabah deyil? Cakomelli  dərhal cavab vermədi.  Yox,  -deyə  o laqeydliklə  dilləndi.  Onu, deyəsən təxirə salıblar. -  Bəs sən özün gedəcəksən? -  Eh, çətin...  Sən ki, bilirsən, belə  şeylər  mənim  əsəblərimçün həddən ziyadədir. Bu sözlərdən sonra  Qorcanın  əhvalı  özünə  qayıtdı.   -  Zavallı Ribbents,  -deyə  o, ucadan  söylədi. Zavallı qoca  Ribbents,  mən ondan ötrü həqiqətən də  şadam.  Nə  qədər olmasa da təsəllidir....Hə, təki olsun...! Ertəsi gün axşam  Qorca evdə  oturub barmaqları ilə  pianonun dilləri üzərində  gəzişərkən birdən, bağlı qapı arxasından həyəcanlı danışıq  səslərini eşitdi. O,  şübhələnərək yaxınlaşıb  qulaq asdı.   Yandakı qonaq otağında xanımı və  Cakomelli  nəyinsə  barəsində  yavaşca məsləhətləşirdilər.  Cakomelli deyirdi: -  Axı, gec-tez o, hər  şeyi  biləcək. -  Nə  qədər gec olsa,  bir  o qədər  yaxşıdır,  -deyə  Mariya cavab verirdi,  -  o, hələ  heç  nədən şübhələnməməlidir.   -  Yaxşı, tutaq ki,...  Bəs,  qəzetlər?  Qəzetləri ki,  oxumağı ona qadağan  edə bilməyəcəksiniz.   Bu  yerdə  Qorca qapıları taybatay  açdı. Arvadı  və  dostu, sanki iş  başında  yaxalanmış oğrular kimi  yerlərindən dik atıldılar. Hər ikisinin bənizi ağappaq ağarmışdı.

-  Deməli, belə?-deyə  Qorca acıqlı-acıqlı soruşdu. Qəzetləri  oxumağı  kimə  qadağan edirsiniz? -  Mən ...  mən...,  -  deyə  Cakomelli  kəkələdi,  -mən burada bir  əmioğlu  barəsində danışırdım. O israfçılıq  üstündə  həbs olunub.  Onun atası,  yəni  mənim  əmim  bu barədə heç nə  bilmir.   Qorca rahatlıqla nəfəsini dərdi. Buna da şükür! O, bir qədər  yersiz  müdaxiləsinə  görə hətta utancaqlıq hissi də  keçirdi. Nəhayət, bu şübhələrdən lap cana  doymaq olardı. Ancaq sonra Cakomelli sözünə  davam  edərək danışdıqca o,  yenidən səksəkəli həyəcan hiss etməyə  başladı?  Görəsən bu  əmioğlu  əhvalatı  yalan deyildi ki?  Cakomelli bütün bunları özündən uydura bilməzdimi?  Əks təqdirdə, bu  gizli pıçıltılar nə  demək idi? O, həkimləri və  qohumları tərəfindən qaçılmaz son hökmü gizlədilən  bir xəstə  kimi şübhələr içərisində  dolaşırdı: insan  ətrafındakı  yalanları duyur, ancaq  o birilər daha da bicdirlər və  onun fikrini  yayındırmağa çalışırlar, onu sakitləşdirməyə  nail olmayanda isə heç olmasa,  qorxunc həqiqəti gizlətməyə  cəhd  edirlər. O,  evdən kənarda da  şübhəli  əlamətlərlə  üzləşirdi:  məsələn, həmkarlarının çoxmənalı baxışları, onun  yaxınlaşdığını görərkən susaraq, danışmamaları, adətən söhbətçil insanların onu görcək sıxıntı keçirməsi...  Ancaq Qorca özünü  ələ  alır  və  özü-özünə suallar verirdi ki, bəlkə  ondakı bu  şübhələr  nevrasteniyanın  əlamətləridir. Axı, bəzi insanlar var  ki,  yaşa  dolduqca hər tərəfdə  yalnız düşmən  görürlər.  Bir  də  axı, o nədən qorxmalı idi ki?  O, ad-san, hörmət  sahibi  idi,  maddi cəhətdən gözəl təmin olunmuşdu. Teatrlar  və  simfonik  cəmiyyətlər onun  əsərlərini ifa etməkdə  iddialı idilər. Sağlığına söz ola bilməzdi, heç vaxt  da xəstələnməmişdi. Yaxşı, bəs nə?  Onu hansı  təhlükə  gözləyə bilərdi?  Ancaq bu cür düşünmək ona kifayət etmirdi.   Ertəsi gün  şam  yeməyindən sonra  onun  həyəcanı daha da  kəskinləşdi. Saat təxminən ona qalırdı. Növbəti qəzeti  gözdən keçirərkən o,  gördü ki, Ribbentsin  yeni operası səhnəyə məhz həmin axşam  qoyulur. Yaxşı, onda  necə  olur axı?  Məgər Cakomelli deməmişdimi ki, baş  məşq təxirə  salınmışdır?  Necə  ola bilərdi ki, heç kim  ona  xəbər verməsin,  onsuz keçinsinlər?  Və  nə  üçün teatrın rəhbərliyi həmişə  olduğu  kimi ona xüsusi dəvətnamələr göndərməmişdi? -  Mariya!  Mariya!-deyə  o, həyəcanla çığırdı.  Sən bilirdin ki Ribbentsin premyerası bu axşamdır? Mariya təsviş içərisində  özünü  yetirdi: -  Mən...  mən?  Hə, ancaq elə  bilirdim... -  Nəyi elə  bilirdin?.. Bəs dəvətnamələr?  Necə  ola bilər ki,  mənə  dəvətnamə göndərməsinlər?   -  Hə, hə...  Bəs, sən  zərfi görməmisən?  Mən onu sənin  masanın üstünə  qoymuşam.

-  Mənə  də  heç nə  deməmisən, eləmi? -  Mən elə  bildim  bu səninçün  maraqlı deyil..  Axı sən özün deyirdin  ki, heç vaxt getməzdin... Deyirdin  onlar səni tovlaya bilməzlər... Bir də  ki, tamam  unutmuşdum,  sənə and içirəm.   Qorca özündə  deyildi. -  Mən başa  düşə  bilmirəm... başa düşə  bilmirəm,  -  deyə  o  təkrar-təkrar söyləyirdi,  -  saat on birə  beş  dəqiqə  işləyib... artıq gecdir...bu sarsaq Cakomelli də  ki (onu nə  vaxtdan bəri sarsıdan şübhələr dumanı artıq seyrəlirdi: səbəbini heç cür  anlaya bilmədiyi bu  təhlükə nəsə  də  məhz Ribbentsin operasında olmalı idi. O,  məchul baxışlarla  gözlərini  yenidən qəzetə  zillədi)... Aha,  operanı radio  ilə  verirlər... İndi görüm  kim bu imkanı  mənim əlimdən ala  biləcək! Mariya kədərli bir səslə  dedi: -  Augusto,  təəssüflər olsun ki, radio işləmir.... -  Necə  yəni işləmir?  Nə  vaxtdan bəri işləmir? -  Elə  günortadan. Saat  beşdə  mən  onu  yandırmaq istədim, içərisində  nəsə  ―çıqq‖  elədi, sonra da heç  nə  eşidilmədi, görünür qoruyucusu  yanıb. -  Məhz bu axşam, eləmi?  Deməli, siz sözü  bir  yerə  qoymusunuz ki... -  Nədən ötrü sözü bir  yerə  qoymuşuq?  -  deyə  Mariya az qaldı ki ağlasın-  Mənim günahım nədir? -  Yaxşı  mən gedirəm.  Haradasa bir  radio tapılar... -  Yox, Auqusto...  yağış  yağır... özün də  soyuqdəyməlisən... həm  də  gecdir... axırı  bir vaxt tapıb bu zəhrimara qalmış  operaya  qulaq asacaqsan,  ya  yox?! Ancaq Qorca çətiri qapıb, evdən çıxmışdı.   O, tək-tənha  küçələri  dolaşarkən hansısa bir qəhvəxananın  parlaq işıqları nəzərlərini cəlb etdi. İçəridə  adam  az idi. Ancaq bir  qədər irəlidə, kiçik çay  zalında  bir dəstə  adam toplaşmışdı. Və  oradan  musiqi sədaları süzülürdü. Qəribədir,  -  deyə  Qorca düşündü. Radioya belə  marağı  yalnız bazar günləri futbol oyunları  gedəndə  görmək  mümkündü. Birdən onun beynində  qəfil fikir oyandı: olmaya  onlar Ribbentsin operasını dinləyirlər? Yox, bu ağlasığan  deyildi. Yerlərində  qımıldanmadan  musiqiyə  qulaq asanlar onun şübhələrindən xeyli  uzaq adamlardı:  əyinlərində  sviter olan iki cavan  oğlan, bir  yüngül əxlaqlı qız  və  ağ gödəkcə  geymiş ofisiant. Qorca anlaşılmaz bir  üzünt hiss etdi, sanki neçə-neçə  günlər, günlər  nədir, aylar  və  illər öncə  o bilirdi ki, təyin  olunmuş bu saatda  o özgə  bir  yerə  yox,  məhz buraya, bu qəhvəxanaya  gəlib çıxmalıydı. Və  indi o,  yaxınlaşdıqca,  musiqinin ritmi  və  ahəngi daha da aydın duyulduqca onun ürəyi daha da bərk  sıxılmağa  başlayırdı. Bu  musiqi  onun  üçün tamamilə  yeni bir şey  idi və  eyni zamanda bu səslər onun  beynində bir qurd kimi çoxdan kök salmışdı. Bu həmin  qəribə  musiqi idi ki, Qorca onu  əvvəl küçədə, sonra isə  o axşam  evlərində  eşitmişdi.  Ancaq indi  o, daha  sərbəst və  daha məğrur, qeyri-adi coşqunluğuna və  ramedilməz gücünə  görə  daha da  möhtəşəm səslənirdi.  O, hətta  bu savadsız insanları,  -  bu  mexanikləri, küçə  qadınlarını, ofisiantları belə  məftun etmişdi. Onlar fəth olunmuş,  məğlub edilmiş kimi ağızları açıq qalmışdılar. Dahi! Və  bu dahinin adı Ribbents  idi. Dostları  da, xanımı  da  əllərindən gələni etmişdilər ki, Qorca bu barədə  heç nə  bilməsin,  -  yanlız  ona olan təəssüblərinə  görə. Bu həmin o dahi idi ki,  bəşəriyyət onu,  ən azı  yarım  əsr  gözləmişdi və  bu dahi  Qorca  yox, onun  yaşıdı olan bir başqası, indiyədək tanınmayan və  saya alınmayan  birisi idi.   Bu  musiqi  onun  üçün necə  də  nifrətamizdi!  Bu  musiqini  hörmətdən salmaq, onun  saxta olduğunu  sübuta  yetirmək, onu  ələ  salıb  biabır etmək necə  də  gözəl  olardı! O isə müzəffər bir zirehli  kimi  sükut dalğalarını  yara-yara irəliləyirdi və  olsun ki, tezliklə  bütün yer  üzünü fəth edəcəkdi! Ofisiant onun qolundan  yapışdı:  -  Sinyor,  üzr istəyirəm, özünüzü  pis  hiss etmirsiniz?Qorca həqiqətən də  ayaq  üstə  güclə  dayanırdı.   -  Yox,  yox, təşəkkür edirəm.   Beləcə, heç nə  içmədən  o, sonsuz  üzüntü içərisində  qəhvəxanadan  yağışın altına çıxdı.  - Müqəddəs  Məryəm!-deyə  o, həyat  sevincinin  onunçün birdəfəlik bitdiyini gözəl anlayaraq, öz-özünə  pıçıldadı. O,  hətta təskinlik üçün bu  dərdini  Tanrıya  da aça bilmədi: çünki Tanrı  bu cür iztirabları qəbul  etmir. 

İtalyan dilindən  tərcümə  edəni: Cəmşid Cəmşidov


Ctrl
Enter
ohv tapdınız?
Ctrl+Enter sıxıb bizə bildirin
Müzakirə (0)