NİGAR HAQVERDİ - U. FOLKNERİN TRİLOGİYASINDA (ÜÇLEMESİNDE) ZAMAN VE İNSAN KONSEPSİYASININ BƏDİİ-ESTETİK KONTRASTDA İFADƏSİ

Azərbaycan Dillər Universiteti hagverdi_nm@yahoo.com 

Xülasə 

Məqalədə XX əsr Amerikanın görkəmli yazıçısı U.Folknerin trilogiyasından və bu 

trilogiyaya daxil olan romanlarda əsas bədii-estetik konsepsiya kimi zaman və insan 

anlayışlarından bəhs edilir. Zaman, Folkner romanlarının başlıca bədii-estetik 

xüsusiyyətlərindən biri olaraq qalır. U.Folknerə görə onun əsərlərindəki hadisələrin və 

obrazların təkamülü və inkişafında məhz zaman və məkan anlayışları böyük rol oynayır. 

Məqalədə, zaman məfhumu, həm də mürəkkəb üslubun yaranmasının əsas məqsədi kimi 

çıxış edir və həmin anlayışın müəllifin yazdığı yalnız üçlüyə daxil olan romanlarının deyil, 

eləcə də, əvvəlki əsərlərinin də xarakterik xüsusiyyətlərinin formalaşmasında funksional rol 

oynadığı aşkar olur. 

Məqalədə zaman anlayışı digər mühüm ədəbi-fəlsəfi konsepsiya olan insan anlayışıyla 

əlaqəli şəkildə təhlil edilir. Məqalədə zaman və insan arasındakı ziddiyyət və bu iki 

məfhumun insanlığa, bəşəriyyətə olan təsiri təhlil olunur. 

Açar sözlər: Zaman, mif, xronotop, ekzistensial. 

1. Giriş 

Zaman anlayışı daim insan düşüncəsini təqib etmiş, ona müxtəlif fərqli perseptiv 

yanaşmalar olmuşdur. Ancaq insanın bir daxilində, təfəkkür və yaddaşında onu təqib edən 

zaman var, bir də insani doğuşdan bəri daim izləyən, yönəldən, onun həyatında qaçılmaz rolu 

olan, ətrafımızı, sosial-ictimai dünyamızı əhatə edən gerçək xarici zaman. Məkan da dəyişir, 

zaman da, maraqlıdır ki, hər iki amil insanın bir fərd kimi formalaşmasında, daxili və xarici 

dünyasının qovuşuq, sintez halda daimi dəyişən proses kimi inkişafında müstəsna rol oynayır. 

İstənilən incəsənət əsərini araşdırsaq bu faktor aydın şəkildə öz təsdiqini tapar. Elə uzun illərdən 

bəri müxtəlif səs-küyə səbəb olmuş, ətrafında kifayət qədər həssas oxucu toplamış Folkner 

yaradıcılığı da bu fikirləri təsdiq edən başlıca tədqiqat obyektidir. Zaman və insan anlayışları 

bədii-fəlsəfi konsepsiya kimi XX əsr ədəbiyyat nümunələrininn eksperimental dəyişiklərlə 

meydana çıxmasında əsas komponentler kimi çıxış etdiyindən və bu faktorun Folkner 

yaradıcılığında öz kəskin təsirini göstərdiyindən tədqiq olunmaq üçün aktuallıq kəsb edir. 

Məqalənin predmeti əsasən Uilyam Folkner trilogiyası timsalında keçən əsrin əvvəllərindəki 

insan xarakterinin zamanın təsiri nəticəsində necə dəyişməsini və onun yaşam tərzinə təsirini 

özündə ehtiva edən XX əsr Amerika ədəbiyyatıdır. Məqalənin məqsəd və vəzifəsi XX əsr 

ədəbiyyatında formalaşmış modernist elementlərin təşəkkülü, realist və modernist baxışların, 

təhkiyə üsullarının toqquşması və ədəbiyyatda təsiri və özünü büruzə verdiyi ifadə elementlərini 

araşdırmaqdır. Məqalənin metodoloji əsasını isə, müqayisəli-tipoloji metod təşkil edir. 

2. U.Faulknerin əsərlərində Zaman anlayışı bədii-estetik konsepsiya kimi 

Əvvəlki məqalələrdə Folkner dunyasına baş vuraraq onun əsərlərini müəyyən qədər 

analiz etdiyimizdən həmin məqalələrdəki fikirlərin davamı kimi bildirmək istəyirik ki, anadan 

olduğu, boya-başa çatdığı, ömür sürdüyü, yaşa dolduğu məkan və zaman mühiti Folkner 

obrazlarının xarakterinə və yaşam tərzinə, dünyaya, həyata, insanlara münasibətlərinə, dolayı 

yolla isə Folkner dünyagörşünün formalaşmasına nəzərəçarpacaq dərəcədə təsir etmiş və onun 

yaradıcılığının yetişməsinə və inkişafına münbit şərait yaratmışdır. 

Çox da böyük olmayan cənub əyaləti, cənub torpağı həqiqətən də sənətkara kifayət qədər 

imkan yaratdı ki, onun əsasında həyatı və insanı öyrənsin və onu narahat edən problemləri, 

cənub insanının, amerikan insanının, amerikan cəmiyyətinin (əslində isə Folknerin toxunduğu, 

aşkara çıxara bildiyi insanla bağlı bütün problemlər, xüsusilə zaman və insan faktoru kiçik bir 

cənubi amerikan əyalətinin insanına, amerikalıya aid deyil, butun insanlara aid olaraq bəşəri 

məna, bəşəri xarakter kəsb edir, ümimilikdə bütünlüklə insan amilini ortaya qoyur. Məhz insan 

amilinə bu cür yanaşma da sənətkarın böyüklüyünə dəlalət edir, belə ki, ustad sənətkar bir nəsil 

şəcərəsindən çıxış etməklə əsərlərində toxunduğu problemlərdən dünyaya boylana bilib, dünya 

insanına, bəşəriyyətə səslənə bilib) mənəvi deqradasiyasını, bədii-fəlsəfi yolla təsvir etsin. 

Burada Folkner əsərlərinin daimi sakinləri olan Snoupslar ailəsinin nümayəndələrini, xüsusilə 

Bayardın sujet boyu həyatına laqeyd münasibəti, məqsədsiz hərəkətləri, Kompsonları, 

Satpenləri, Stivensləri, Benbouları, əyalət prokuroru Stivens və digər ağ və qaradərili 

nümayəndələrin həyat və yaşam tərzini, qarşılaşdıqları münasibətləri misal göstərmək olar. 

Çıxışlarının birində Folkner özü qeyd edir ki, “...Mən öz məxsusi kosmosumu yaratdım... 

Mən özümün yaratdığım dünyaya kainatın təməl daşı, güşə daşı kimi baxmaqla nəzər salıram, 

əgər o daş götürlsə, tərpədilsə kainat dağılaraq məhv olar,” (Костяков, 1969, s. 9). Müəllifin bu 

dərin mənalı sözləri,onun yaratdığı öz uydurma dünyasıyla–məkanıyla, daxili zamanının real 

xarici zamanla qarşılıqlı təması, təzahürü, toqquşması, çarpazlaşması, kontrast şəkildə ekzistensial inkişafının göstəricisidir. Con Qovard Louson qeyd edirdi ki, “sosial gerçəkliyi 

zərif və kəskin və eyni zamanda parçalanmış, ziddiyyətli halda qavrayış” (Костяков, 1969, s. 

9). Folknerə məxsus xüsusiyyətdir. Folknerin bu sayaq dünyanıdərk tərzi onun yaradıcılığı boyu 

demək olar bütün əsərlərində qabarıq tərzdə əks olunur: üslub özünəməxsusluğu kimi xeyli 

müəmma dolu, eyhamla danışmaq, üstüörtülü danışmaq və natamam nəqletmə, romanlarının 

mürəkkəb, həmçinin dolaşıq, qarışıq kompozisiyası, eyni vaxtda həm komplekslilik, həm də 

adilik. Bu da U.Folknerin daxili şüuraltı dünyasının təlqin etdiyi, dünya- insan qavrayışının 

zamana münasibəti, ondakı mövcud zaman qarşıdurması, ziddiyyəti və zamanla bağlı qeyri

standart fikir və düşüncələrindən irəli gələn amildir. Məhz keçmiş və indinin qarşılıqlı təması, 

eyni vaxtda eqzistanlığı, toqquşması və ziddiyyəti, lakin həm də bir-birinə ayrılmaz bağlılığı 

səbəbindəndir ki, Folkner personajlarını oxucu qavrayışı üçün olduqca əziyyətli edir, asan başa 

gəlməyən xronoloji ardıcıllığı qavramasına mane olur və bu baxımdandır ki, həm real gerçək 

zaman, həm də personajların daim alt şüurunda yaşayan və oxucunu çıxılmaz labirintə salan 

daxili, mənəvi zamanın Folkner yanaşmasında özünəməxsus təzahürünü tapır. 

Folkner əsərlərində reallıqla irreallıq tam bir vəhdət təşkil edir, özü də bu mifik təhkiyə 

elementi həm yazıçı təxəyyülü olan, əslində isə, Folknerin adət-ənənələrinə yaxşı bələd olduğu, 

böyüyüb boya-başa çatdığı Cənub əyalətindən bəhs edən, lakin uydurma bir adla, Yoknapatafa 

kimi təqdim etdiyi məkan və orada baş verən hadisələrin, həm də əsərdəki mövcud personajların 

təzahüründə açıq-aşkar biruzə olunur. 

20-ci ərsrin mifi keçmişlə indinin, fantaziya və reallığın, subyektiv və obyektiv 

yanaşmanın təmasından təzahür edən heç bir məhdudiyyət tanımayan və hadisələrə irrasioanl və 

rasional yanaşma kimi ortaya çıxır. Yeni mifik yanaşma arxaik xalq icması sərhəddində, 

çərçivəsində deyil, personajın cəmiyyətdən kənar, ondan ayrılma situasiyasında və çarəsizlikdə, 

özünəqapanmş və özünəqapılmış tənhalığında, öz dəruni heç nədən asılı olmayan müstəqil 

daxili dünyasında əxz olunur. Elə buradan da, mifologizmin psixologizmlə, daxili monoloqla, 

ədəbiyyatda “şüur axını”yla vəhdəti ortaya çıxır. Bütün bu sadalanan mifik təhkiyə üsulları 

Folkner yaradıcılığının əsas cəhətlərindəndir və yazıçının yaratdığı xarakterlərin əsas 

xüsusiyyətlərini təşkil edir. 

Kamal Abdullanın “Kitabi-Dədə Qorqud” poetikasına giriş əsərində müəllif haqlı olaraq 

vurğulayır ki, “..........mif haqda nostalji, əslində, tarixə, deməli, zamana qarşı qiyamdır” 

(Abdulla, 2017, s. 224). 

Bu fikri əsərlərindən axıb gələn Folkner düşüncə ənənəsinə də aid etmək doğru olardı. 

Belə ki, Bayardın, Benjinin, Kventinin, Miss Jenninin, eləcə də, Snoupsların, Kompsonların 

cəmiyyətdəki davranış xüsusiyyətlərinin, mövcud xarakterlərinin yaranma səbəbi də yuxarıda 

sadalanan mühüm amillərdən irəli gəldiyi müəyyən olur. 

Buradan da, belə bir qənaətə gəlinir ki, doğrudan da, mif özlüyündə həm də, XX əsrdə 

yaranmış müasir ədəbi əsərlərdə artıq öz əksini tapmış keçmişlə indinin ayrılmaz sintezi kimi 

eqzistliyini təsdiq edən xronotop kimi çıxış edir. 

Zaman ta başlanğıcdan dünyanı idarə edir, amma zaman həm də, Folknerin həyat verdiyi 

süjetlərindəki personajlarının ortaya çıxan xüsusiyyətlərinə görə insanın daxili dünyasını, 

fikrini, düşüncəsini, başqa sözlə taleyini idarə edir desək, heç də yanılmarıq. Bu baxımdan, 

insanın daxilindəki zamanla onu xaricdən əhatə etmiş zaman arasında həm bir vəhdət, eyni 

zamanda da, həm də köklü, tam əsaslı, təlatümlü bir fərq mövcuddur, başqa sözlə, bunlar ayrı- 

ayrı faktorlardır. Zamanın insanın bir fərd kimi hansı istiqamətdə inkişaf etməsində rolu və 

təsiri böyük və danılmazdır. Zaman həm dəyişir, həm də dəyişdirir. Özü də dəyişir, özündə 

mövcud olan hər şeyi də dəyişdirir, istər mənəvi, istər də fiziki. Və bu axından çıxmaq, 

ayrılmaq, qaçmaq, can qurtarmaq və ya imtina etmək heç vaxt mümkn olmamışdır və 

olmayacaq da. Sadalanan danılmaz amillərə aid Bayardın, Benjinin, Kventinin, Stivensin, 

Snoupsların və digər personajların psixoloji və mənəvi durumunu, zamanın açıq-aşkar onların 

taleyində buraxdığı izlər, yaratdığı dəyişikliklər, onlara vurduğu zərbələr, dərin daxili –mənəvi 

böhran və təsirləri aydın görmək mümkündür. Bu personajlar arasında Folkner trilogiyasına 

daxil olan “Malikanə”, “Kənd” və “Şəhər” romanlarının əsas qəhrəmanı Flem Snoups müasir 

Amerika cəmiyyətinin yetirdiyi tipik qəhrəmanı kimi təcəssüm olunur. 

Xaraktercə digər qəhrəmanlardan tamamilə fərqlənən Snoupslar daha çox müasir 

Amerikanın timsalı olan tipajlardır. Flem əyalətdə yad, vəhşi və prinsipsiz Snoupslar arasında 

qıddarlığı, hərisliyi, mənəviyyatsızlığı, nakişiliyi, öz qadınına münasibətdə laqeydliyi, ona sahib 

çıxmaması, özünə sərf etdiyi üçün əməllərinə nəinki göz yumması, hətta şərait yaratması, işində 

irəli getmək üçün mahiranə maxinasiyalara əl atması və bu kimi hərəkətləri onun xarakterini 

açmağa kömək edir. Flem Snoupsun bu kimi qeyr-insani hərəkətləri “Şəhər” romanında da 

davam edir. O, nəinki ətrafındakı insanlardan, eləcə də, ailəsindəki insanlardan da yaralanmağa, 

mənfəət eldə etməyə çalışır. Bunun nəticəsindədir ki, o, Sartorislərə mənsub bankın prezidenti 

olmağa nail olur. Bu hadisələr fonunda onun məkrli və ikiüzlü obrazı ortaya çıxır. Folknerin 

ustalığı sayəsində oxucunun gözləri önündə tam bir mənəviyyatsız, cəmiyyətin əclaf 

adlandırdığı bir tipaj vardır. Trilogiyanın digər “Malikanə” romanında isə Flem öldürülsə də, bu 

əsərdə öz vəhşi, mənəviyyatdan kənar xarakterləri ilə seçilən Snoupsalrın digər üzvlərinin, hətta 

bir neçə nəsillərinin qəddar, insanlıqdan kənar hərəkətləri davam edir. Ssadalanan bütün bu 

faktorlar mövcud burjuaziya cəmiyyətinin diktəsi nəticəsində Snoupslar kimilərinin 

sürükləndiyi və bu cəmiyyətin tələyə saldığı “insanlar”dır. Əsərlərini əhatə edən bütün 

proseslərin diktəsindən aşkar aydın olur ki, bir müəllif kimi ustad sənətkarı insan-cəmiyyət, 

insan-dünya münasibətləri, insanın cəmiyyətlə qarşılıqlı əlaqəsi ciddi narahat edirdi.Yarımçıq 

insan, mənəvi dünyası olmayan, qeyri-şüuri yaşayan, ləyaqət tanımayan, zəhmətlə yaşamayan 

adam həmişə cəmiyyətin qurbanına çevrilir, özünü və həyatını cəmiyyətə və zamana uduzur, 

insna kimi həyatda, ona müvəqqəti verilmiş zamanda özünü təsdiq edə bilmir, bu imkanı itirmiş 

olur. 

Zaman insanı tanıyır, insan da zamanı. İnsan zamana məxsusdur, ancaq zaman insana ya 

qismən məxsusdur, ya da yox. Zaman anlayışı olduqca geniş məfhum olaraq qalır, bu sual 

dəfələrlə izah olunsa da, həmişə açıq olaraq qalır, aktuallığını və dəyərini, insan həyatında 

rolunu heç zaman itirmir. Zamanın mövcudluğu onun da özünəməxsus tərzdə var olması, 

yaşaması deməkdir, bu baxımdan zaman–həyat anlamı, məfhumu bərabərlik, bir-birini 

tamamlayan mövcudat kimi, eqzistensial amil kimi ortaya çıxır, belə ki, zaman-elə həyat, başqa 

sözlə mövcudat-ekzistlik, həyat isə elə zaman, bəlkə də, müvəqqəti ekzistanlıq deməkdir, iki 

fərqli ad, anlayış olsalar da, iki eyni mövcud gerçəklik, reallıqdır. 

Zamanda məhdudiyyət, limit yoxdur, onun heç başlanğıc və sonu da yoxdur əslində, 

çünki zaman var olan lakin daim dəyişməkdə olan gözəgörünməz prosesdir, xüsusilə şüurda 

mövcud olan zaman heç bir sərhəd, sədd tanımır, bu sədd olsa-olsa yalnız insanın (Bayardda, 

Benjamində, Kventində, Snoupslarda, dolayısı ilə bu obrazların sahibi kimi Folknerdə olduğu 

kimi) yaddaşının başlanğıc nöqtəsindən son qavrama nöqtəsinə qədər olan məsafə ola bilər. 

Qeyd etmək yerinə düşər ki, Folkner əsərlərinin xronologiyası ilə onun personajlarının həyatını 

və şüurunu zəbt etmiş daxili zamanla bir six əlaqəsi vardır. Müəllifin bacarıqla yaradaraq ərsəyə 

gətirdiyi və oxucuya təqdim etdiyi insanların dünyaduyumunda, şüurunda baş verən proseslərə 

görə insan üçün zamanın ən unudulamaz mərhələsi olan keçmiş, olub bitmiş demək deyil, 

tükənmiş zaman və dolayısıyla tükənmiş, qurtarmış insan yoxdur, keçmiş insanı heç zaman tərk 

etmədiyi üçün, həmişə onun şüurunda ilişib qalaraq yaşadığı üçün o, daim mövcuddur və real 

olaraq sona qədər insanla qalır, eləcə də insan öz daxilində onu əbədi olaraq, son 

dayanacağınadək yaşadır. Folkner əsərlərindəki sujetlərdə və bu sujetləri boyu izlədiyimiz 

surətlərin həyatında olduğu kimi nəsil ya şəcərə amili, zamandan axıb gələn nəsnələrin daim 

ailənin mövcüd olmasında əsas rol oynaması, nəsildən-nəslə ötürülməsində rolu, və sairə amillər 

buna ən yaxşı misaldır. 

Zaman konsepsiyasına fərqli yanaşmanın ən gözəl nümunəsi kimi Folkner dünyasını, 

onun zamana xüsusi yanaşmasını və özəl münasibətini və bunun praktik nəticəsi kimi əsərlərini 

nümunə göstərmək olar. Folknerin nəinki məhz trilogiyasında, eləcə də bütün əsərlərndə-roman, 

povest və hekayələrində xronotop məfhumu qirmizi xəttlə keçir və əminliklə qeyd etmək olar ki, 

“zaman” anlayışı Folkner dünyası ilə birgə onun əsərlərinin bütün obraz və personajlarının, 

eləcə də, süjet xəttinin doğulmasında və real ya irreal eqzistliyi prosesində mühüm əhəmiyyət 

daşıyır. Konkret olaraq sənətkarın yaradıcılığında xüsusi mərhələ olan trilogiyanın – “Şəhər”, 

“Kənd” və “Malikanə” romanlarının artıq yuxarıda toxunduğumuz, aydınlıq gətirməyə 

çalışdığımız bəzi məqamları, üçlükdə olan obraszların qarşılaşdığı hadisələri, real situasiyaların 

yaratdığı gərginlikləri, insan-cəmiyyət münasibətlərinin ortaya çıxardığı eybəcər, xoşagəlməz 

məqamları yuxarida söylənilən fikirlərə misal göstərmək olar. 

3. U.Faulknerin trilogiyasında Zaman və İnsan anlayışı bədii-estetik kontrastda 

Zamanı idarə etmək olmaz, ancaq zaman bizi idarə etmək iqtidarında olaraq qalır, onun 

təsirindən hələ heç kim yaxasını qurtara bilməyib, bu baxımdan zaman özünəməxsus 

harmoniyaya malik olan axın olaraq qalmaqdadır, nə qədər dəyişkən xassəyə malik olsa da...və 

elə bu axın da, Folknerə görə, insanı (Bayardın, Kvintenin,Stivensin, Flemlərin, Snoupsların və 

digər obrazların timsalında) istəsə də, istəməsə də, öz ağuşuna alaraq onun tanımadığı, 

bilmədiyi, anlamadığı, ya anlayamacağı sonsuzluğa aparır. 

İnsanın zamana təslim olmayacağına, hətta ona qalib gələcəyinə inamı Folknerin nəinki 

tək əsərlərindəki xarakterik situasiyalardan, dəyişkən obrazların anbaan diktəsindən, həm də 

bunun daha qabarıq şəkildə Folknerin əsərlərindən də çox məhşur olan Nobel mükafatı aldığı 

zamanı etdiyi məlum insana, insanlığa olan dəyərli, humanist, möhtəşəm, dərin məna dolu 

nitqində aydın sezilir, “...Çağımızın faciəsi uzun müddətdir mübtəla olduğumuz və öyrəşdiyimiz 

ümumi heyvani qorxudur. İnsanın sora biləcəyi ruhi suallarından yalnız biri qalıb: bizi nə vaxt 

məhv edəcəklər?... Our tragedy today is a general and universal physical fear, so long sustained 

by now that we can even bear it. There are no longer problems of the spirit. There is only one 

question: When will I be blown up?... Mən insanlığın sonunu qəbul etməkdən imtina edirəm. 

Təkcə sağ qaldığı üçün insanın əbədi olduğunu; qırmızı, ölüm ayağında olan son axşam, 

sonuncu, gərəksiz istehkamdan ölümün son təbilinin göylərə ucaldığı, daha bir səsin onun zəif, 

bitib-tükənmək bilməyən səsinin eşidiləcəyini demək çox asandır. Mən bunu qəbul etməkdən 

imtina edirəm. İnanıram ki, insan yalnız sağ qalmayacaq, həm də qələbə çalacaq. İnsan 

ölümsüzdür, ona görə yox ki, bitib-tükənməz səsə sahib olan yeganə məxluq odur, ona görə ki, 

onun fədakarlığa, mərhəmətə və dözümə qadir ruhu var.” ... “I decline to accept the end of man. 

It is easy enough to say that man is immortal simply because he will still endure: that when the 

last ding-dong of doom has clanged and faded from the last worthless rock hanging tideless in 

the last red and dying evening, that even then there will still be one more sound: that of his puny 

inexhaustible voice, still talking” (s. 632-633). Bu sözlər adi sözlər deyil, əslində böyük Folkner 

ruhunun, təfəkkürünün insan anlayışına olan təqdirəlayiq bəşəri baxışı, xarakteri, bədii-estetik, 

mənəvi-psixoloji duyumu, qiymətidir. 

Folkner epopeyası, onun Yoknapatafa saqası demək olar ki, yarım əsri əhatə edən zaman 

kəsiyində mövcud olan Cənub əyalətidir. Amma burda baş verən proseslərin gedişatında nə bir 

sistemlilik, nə də bir ardıcıllıq müşahidə etmək mümkün deyil. Aydın olur ki, cənub həyat 

tərzinin inkişaf prosesi, evolyusiyası Folknerə bir müəllif kimi çox da maraqlı olmamışdır. 

Onun yaratdıqları- istər hadisələrin inkişaf xətti, süjeti, əgər buna sujet demək olarsa, istərsə də, 

obrazların yaşadıqları taleləri canlı hadisələrdən çox freskaları xatırladır. İnsanların yaşam 

anlarını, məqamlarını fərqli eksperimental üslubda təsvir edən yazıçı sanki ayrı-ayrı 

fraqmentlər, təsvirlərdən ibarət lövhə yaratmışdır. Maraqlıdır ki, bəzən bu lövhələr arasında 

əlaqə, bəzən isə tamamilə əlaqənin olmamasının şahidi oluruq. Ancaq hətta bu lövhələr arasında 

hansısa əlaqə, uzlaşma görünürsə belə, bu heç bir adi gündəlik, xronoloji əlaqə deyil. Folknerin 

istər hekayələrinin, istərsə də, romanlarının iştirakçısı olan personajlarının cavanlıq, yaşlılıq və 

qocalıq dövrlərini əhatə edən əsərləri bir-birinin ardınca yaranmayib, bir-birini izləmir, 

baxmayaraq ki, eyniadlı xarakterlərin tez-tez bir neçə əsərlərində müşahidə edirik, onlar heç 

hansısa bir ardıcıllıqla ya nizamla da ard-arda oxunuş üçün nəzərdə tutulmayıb. Buna görə də, 

əsərlərdə hansısa bir xronologiyanı izləmək olduqca mürəkkəblik, çətinlik və müşküllük 

yaradır. Bu da özünəməxsus tərzdə mifik illuziya doğurur, hər şeyin eyni zamanda baş verməsi 

illuziyası. Başqa sözlə, bəlkə də, Folkner üçün vaxtın gedişatından çox, zaman arasındakı əlaqə, 

insanı daim izləyən keçmişlə indinin vəhdəti daha çox vacib idi və demək olar ki, o, zamana 

münasibətdə, öz yanaşmasında, zamanın mifik təzahüründə heç yanılmırdı da. Folknerə görə, 

həyat, nə qədər ki, bu əlaqə qırılmayıb, ümid yaradaraq, bəli, məhz ümid, öz axarında davam 

edir. 

Nəticə 

Zaman estetik fikrin aktual problemi kimi Folkner əsərlərində əxz etdiyi funksional 

roluna görə yazıçının əsərlərinin mərkəzi xətti kimi çıxış edir. Xronotop bu əsərlərdə insana 

münasibət amilinə görə əsas səbəb kimi təzahür etdiyindən cansız məfhum deyil. 

Xronotop bir bədii-estetik element kimi keçən əsrin əvvəllərinədək ərsəyə gəlmiş bədii 

sənət əsərlərndən fərqli olan o dövr üçün tam yeni formada təzahür edir, bu dövrdə xronotop 

münasibətləri artıq insanın canlı bir hissəsinə çevrildiyi ortaya çıxır. Nəticədə insan zaman və 

məkan amilindən, əhatəsindən, eləcə də, zaman və məkan insandan kənarda təsəvvür 

ediləməyəcək prinsip kimi mühüm əhəmiyyət daşıyır. 

Ədəbiyyat 

Abdulla, K. (2017). “Kitabi-Dədə Qorqud” poetikasına giriş. “RS Poliqraf”. Bakı. 

Glencoe. American Literature. (2000.) Midcentury Voices. 1930-1960. William Faulkner. A 

Rose for Emily. The Time and Place. 802-815. by McGraw-HillCompany. 

Highlights of American Literature. (1988). Based upon a core manuscript by Dr. Carl Bode, 

University of Maryland. Modern Voices in Prose and Poetry. Chapter XXIX, William 

Faulkner. 207-213. 

Landor, M. (1976). XX century American Literature. A Soviet View. Faulkner’s Сreative 

Method in The Making. Progress Publishers Moscow. 306-330. 

Literature in America. The Modern Age. (1971). Edited by Charles Kaplan.The Sense of the 

Past. William Faulkner “Red Leaves”. 3-23, “Nobel Prize Award Speech”. 632-633. The 

Free Press, New York. 

Stories of the Modern South. (1977, 1981, 1986). Itroduction, xi-xxvi. William Faulkner. 

Pantaloon in Black. Penguin Books. 114-133, 522. 

The Penguin Collected Stories of William Faulkner. (1985). Penguin Books. 

Бахтин, М. (1975). Вопросы Литературы и Эстетики. Формы Времени и Хронотопа в 

Романе. Очерки по исторической поэтике. «Художественная литература». 234-407. 

Бергсон, А. (1992) Собрание сочинений. Том первый. Материя и память. «Московский 

Клуб». 160-301. 

Затонский, Д. (1979). В Hаше Время. Книга о зарубежных литературах XX века. Уильям 

Фолкнер- Новеллист. Издательство «Советский писаткель». 283-303. 

Костяков, В. (1969). Трилогия У.Фолкнера. Издательство Саратовского университета. 3- 

101 

Литературный Энциклопедический Словарь (1987). Издательство «Советская 

Энциклопедия». 225-226. 

ПостМодернизм. Энциклопедия. (2001). Издательство «Интерпрессервис». Книжный 

Дом. 136-143, 333-336, 478-479,553, 566-569, 936. 

Ритм пространство и время в литературе и искусстве. (1974). Издательство «Наука» 

Ленинградское отделение. 186-200. 

Савуренок, А.К. (1979). Романы У.Фолкнера 1920-1930-х годов. Издательство 

Ленинградского университета. 3-139. 

Уильям, Ф. (1985). Собрание сочинений. Том первый. Сарторис. Шум и ярость. 

«Художественная литература». 5-590. 

Уильям, Ф. (1985). Статьи, Речи, Интервью, Писма. «Радуга». 436-449. 

Уильям, Ф. (1987). Собрание сочинений. Том четвертый. Поселок. Город. 

«Художественная литература». 7-684. 

Уильям, Ф. (1987). Собрание сочинений.Том пятый. Особняк. «Художественная 

литература». 7-390, 634-647. 

https://www.turkedebiyati.org/william-faulkner/ 

https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=1599 

https://kulturevreni.com/wp-content/uploads/2020/05/Kultur-Evreni-4.pdf 85-90 

https://kayzen.az/blog/yazar/16850/yaz%C4%B1%C3%A7%C4%B1lar%C4%B1n-nobel

nitqi.html http://www.enotes.com/topics/william-faulkner/critical-essays 

http://www.themodernnovel.org/americas/other-americas/usa/faulkner/mansion/ 

Extended Abstract 

The concept of time has always followed human thoughts in literature, art and 

philosophy. There have been different perceptual approaches to it for a long time. However, 

there is a time inside a person that haunts him in his mind and memory throughout his life, and a 

real external time that constantly follows and directs him from birth, that plays an inevitable 

role in his life, and in social world. Space and time change, and both factors play an exceptional 

role in the formation of man as an individual, in the development of his inner and outer worlds 

as a constantly changing process in a state of fusion and synthesis. Faulkner's writing style, 

which has caused a great deal of controversy over the years is also the main object of research 

that confirms these ideas. The concepts of time and man are relevant for research because they 

act as a key component in the emergence of twentieth-century literature as an artistic and 

philosophical concept with experimental changes, and this factor has had a profound effect on 

Faulkner's works. The subject of the article is the twentieth-century American literature, which 

describes how the character of man at the beginning of the last century changed over time and 

its impact on lifestyle, based on the trilogy of William Faulkner. The purpose and task of the 

article is to study the formation of modernist elements in the literature of the twentieth century, 

the clash of realist and modernist views, methods of interpretation, and the influence of the 

elements of expression in literature. The comparative-typological method is the methodological 

basis of the article. 

Faulkner's different worldview is vividly appeared in his style which is characterized by a 

lot of ambiguity, hint, covert and incomplete, complicated, intricate narration, as well as 

complex, mixed composition, complexity and simplicity in parallel. It is inspired by Faulkner's 

inner subconscious world, the world-human perception against time, the existing time 

confrontation, contradictions and non-standard thoughts realted time. It is because of the 

interconnectedness of the past and the present, and at the same time their exclusivity, collision, 

and contradiction, but also their inseparable connection, that makes Faulkner’s characters and 

plot very difficult for the reader to perceive. Depicting of existing real time, as well as the inner, 

spiritual time that lives in the subconscious of the Faulkner's characters confuses the reader. 

Reality and unreality are inextricably linked in Faulkner's works, and this element of 

mythic narration reveals itself as Yoknapatafa, as a writer's imagination, but in fact, it is the 

Southern province in which Faulkner grew up and well acquainted with it.The myth of the 20th 

century emerges as an irrational and rational approach to events, recognizing no limits, 

manifested in the contact of the past with the present, fantasy and reality, a subjective and 

objective approach. The new mythical approach is embraced not within the boundaries of the 

archaic people's community, but in the character's isolation from society, hopelessness, in his 

isolated and self-absorbed mood and in his closed and self-contained loneliness, in his 

independent inner world. Hence the unity of mythology with psychologism, internal 

monologue, and the "stream of consciousness" in literature appears. All these mythical methods 

of narration are one of the main features of Faulkner's works and are the main features of the 

characters created by the writer. 

Not only for the trilogy, but also from the author's other novels, it is concluded that the 

myth itself acts as a chronotope, confirming its existence as an inseparable synthesis of the past 

and the present, reflected in modern literary works of the twentieth century. 

Faulkner's epic, the saga of Yoknapatafa is a southern province that has existed for almost 

half a century. But in the processes taking place here, it is impossible to observe any system or 

sequence. It is clear that the evolution of the southern way of life was not very interesting to 

Faulkner as an author. His creations - whether the course of events, the plot, if it can be called a 

subject, or the fate of the characters - are more reminiscent of frescoes than living events. 

Describing the processes and moments of people's lives in a different experimental style, the 

writer created a board consisting of separate fragments and images. Interestingly, sometimes we 

see a connection between these boards, and sometimes a complete lack of connection. But even 

if there is a connection between these boards, it is not an ordinary diary, a chronological 

connection. Faulkner's characters, both in his stories and in his novels, covering the periods of 

youth, old age, and advanced years, do not follow one another, although we often see the same 

characters in several works, they are not intended for sequence, consecutive or any particular 

order reading. Therefore, following a chronology in the works creates a lot of complexity and 

hardness. This creates a mythical illusion, the illusion that everything happens at the same time. 

In other words, perhaps for Faulkner, the connection between time, the unity of the past and the 

present, which constantly traces man, was more important than the passage of time, and he was 

almost infallible in his attitude to time, in his approach, in the mythical manifestation of time. 

According to Faulkner, life goes on as long as this connection is not broken, creating hope, and 

yes, it is hope. 

Time as the actual problem of aesthetic thought is the central problem of pFaulkner's 

work due to its functional role in his works. The chronotope is not an inanimate concept, as it is 

the main reason for the attitude to man in these works. 

The chronotope, as an artistic and aesthetic element, manifests itself in a completely new 

form for that period, which is different from the works of art created before the beginning of the 

last century, during which chronotope relations become a living part of man. As a result, man is 

important as a principle unimaginable beyond time and space, as well as time and space 

unimaginable beyond man. 

BUGU Dil ve Eğitim Dergisi, 2(2), 2021, 208-216, TÜRKİYE