Osman Hamdi Bəyin "Tısbağa tərbiyəçisi" əsəri haqqında

Osman Hamdi Beyin 1 may 1906-cı ildə Parisdə Fransız Sənətçilər Dərnəyinin təşkil etdiyi Salon sərgisi üçün çəkdiyi rəsm əsəri. Əsər "Tısbağa tərbiyəçisi" adlanır. Bu əsər 2004-cü ildə Türk rəsm sənəti tarixində ən yüksək qiymətə, 3,5 milyon dollara satılmışdır. Əsəri Suna və İnan Kıraç Vakfı Pera Muzeyində sərgilənməsi üçün satın almışlar.


Rəsm üzərində yazılmış 1906-cı il yazısı deməyə imkan veriri ki, əsər ilin əvvəllərində çəkilmişdir. Bir il sonra Osman Hamdi Bəy nisbətən kiçik və bəzi fərqlər olmaqla ikinci bir əsəridə çəkmişdir. İkinci əsərdə rəssamın qohumu olan "Salih Münir Paşaya itihaf olunur" yazısı var.
Əsərin çəkilməsi ilə bağlı iki əsas fikir mövcuddur:
1. Bu əsərin çəkilməsindən 37 il əvvəl Osman Hamdi Bəy Bağdadda olan zaman babasına yazdığı məktubda təsadüfən əlinə keçən Tour de Monde jurnalının bir nüxsəsini maraqla oxuduğunu söyləyir. Jurnalda isveçrəli diplomat Aime Humbert Yaponiya təsüratlarından və əsələn koreyyalı olan tısbağa tərbiyyəçisindən söz açmışdır. Yazıda tərbiyyəçinin tısbağaları müsiqi çalmaqla bir sırada hərəkət etdirməsi və kiçik masa üzərində üst-üstə toplaması təsvir olunur. Yazıya həmdə bu mənzərəni əks etdirən qravüra da əlavə olunmuş. Ola bilsin ki, məhz bu məqalə və şəkil Osman bəyin öz əsərini yaratmağa ilhamlandırmışdır.
2. İkinici ehtimal odur ki, Lalə dövrü zamanı, hava qaralan zaman üzərinə şam qoyularaq sərbəst buraxılan tısbağalar ola bilsin bu rəsim üçün qaynaq olmuşdur. Həmin dövürdə məhz bu tısbağalara özəl xidmət lazım idi və Osman Bəy bu kimi bir çox məsuliyyətli işləri öz uzərinə götürmüşdü.


Əsərdə yerdə yarapaq yeyən tısbağaları seyr edən bir adam təsvir olunub. Adamın olduğu yer Bursa Yaşıl Caminin üst qatda ki, otaqdır.^[3] Bu pəncərə üzərində ki, naxışlardan və yazıdan məlum olur. Ehtimal olunur ki, rəsmin çəkilişində fiqur kimi Osman Bəy özü modellik etmişdir. Rəsimdə qırmızı kaftan geyinmiş, əlində isə bir ney olan saqqalı bir adam təsvir olunmuş. Adamın belində kiçik nağara və onu döyəcləyən xüsusi alət görsənir. Bu musiqi alətlərindən istifadə edərək tısbağaları tərbiyyə etmək istəyi əsərdən aydın olsada, adamın yorğunluğu və düşüncəli duruşuda diqqət çəkir. Ümumən neyin tutma tərzindən aydın olur ki, adam artıq bu fikrindən sanki imtina edir.

1907-ci il versiyası

Rəsmin ikinci versiyasında gözə çarpacaq fərqlər olsa da, mahiyyət etibari ilə eyni məna daşıyır. Fərqlər ilk növbədə tısbağaların sayında, pəncərə önünüdə duran vazada eləcə də, divarda asılmış Allah və Məhəmməd yazılı tabloda özünü göstərir.

Osman Hamdi Bəy ilk türk arxeloqu idi. Hamdi bəy Sidon sarkofaqını tapıb İstanbula gətirən şəxsdir. O həmdə İstanbul arxeloji muzeyinin qurucusu və ilk muzey rəhbəri idi. Osman bəy Gözəl Sanatlar Akademiyasının qurucusudur. O bütün bunları sənətə qiymət verilməyən, əksinə qarşısnda maniyələr yaradılan bir zamanda etmişdir. Həmişə gördüyü işlər bürokratlar tərəfindən əngələnmiş və cəmiyyətdən heç bir dəstək görməmişdir. Məhz tabloda kı, tısbağalar müasirləşməyə qarşı olan toplum, tərbiyəçi isə Osman bəy idi.